~inot na opredeluvawe na valentnosta na ovoj na~in podobro se gleda od tablicata dadena
podolu.
Formula
na oksidot
Valentnost na
elementot E
Formula
na oksidot
Valentnost na
elementot E
E
2
O
1
E
2
O
5
5
EO
2
EO
3
6
E
2
O
3
3
E
2
O
7
7
EO
2
4
EO
4
8
I taka,
valentnosta mo`e da se opredeluva i vo odnos na kislorodot i toa vrz osnova na formulata na
oksidot (ili – na eden od oksidite) na dadeniot element.
Opredeluvaweto na valentnosta vo odnos na kislorodot go
olesnilo, no ne go
re{ilo problemot
vo vrska so opredeluvaweto na valentnosta. Osobeno komplicirani bile problemite kaj organ-
skite soedinenija. Taka, kako {to si u~el, jaglerodot e
~etirivalenten vo site organski soedi-
nenija, nezavisno od toa dali se raboti, da re~eme, za metan (CH
4
), za butan (C
4
H
10
) ili za etin
(C
2
H
2
).
Me|utoa, do zaklu~ok za
~etirivalentnosta na jaglerodot vo site organski soedinenija ne
mo`e da se dojde na nieden od dvata gorni na~ina. Imeno, ako valentnosta bi se opredeluvala vo
odnos na vodorodot, valentnosta na jaglerodot vo metanot
bi bila 4, no vo butanot valentnosta
bi bila 2,5 (
~etiri atoma od jaglerod se svrzani za
deset atoma od vodorod),
a vo etinot taa bi
bila ednakva na eden. Od druga strana, jaglerodot obrazuva samo dva oksida CO i CO
2
, taka {to
valentnost (vo odnos na kislorodot) ednakva na
eden ne doa|a predvid. Za valentnost, pak,
koja{to ne bi bila cel broj voop{to i ne mo`e da se zboruva vo ramkite na gornite definicii
*
.
Vsu{nost, i ~etirivalentnosta na atomite od jaglerod i valentnosta na drugi elementi mo`e da
se opredeli ako
pod valentnost go podrazbirame brojot na he-
miski vrski {to gi obrazuva eden atom.
Sl. 1.13. Kon definicijata za valentnost: modeli
za gradbata na molekulite na voda (levo) i na
vodorod peroksid (desno)
Taka, valentnosta na kislorodot e ednakva na 2 i
vo vodata (kade {to eden
atom od kislorod e
svrzan so dva atoma od vodorod) i vo vodorod pe-
roksidot (H
2
O
2
) kade {to sekoj atom od kislorod
e svrzan so eden atom od vodorod i so drugiot atom
od kislorod. Vrz osnova na pogore dadenata defi-
nicija, atomite od
elementarniot vodorod
†
(koga
*
Drugi sli~ni primeri mo`e{ i samiot da najde{.
†
T.e.
prostata supstanca vodorod, odnosno
divodorodot.
22
ovoj se nao|a vo gasovita sostojba) se
ednovalentni zatoa {to gasovitiot vodorod e obrazuvan od
dvoatomski molekuli vo koi sekoj od vodorodnite atomi e svrzan so drugiot so edna vrska). Od
sli~ni pri~ini, za gasovitiot
kislorod, pak, mo`e da se smeta deka e
dvovalenten.
Ponatamu nie }e ja polzuvame
ovaa definicija za valentnost na atomite od elementite (odnosno
na samite elementi), makar {to postojat
slu~ai kade {to i ovaa definicija ne zadovoluva i mo-
ra da bide i natamu uto~neta. Zasega nie toa nema da go pravime.
Poimot za valentnost mo`e da se pro{iri i na
atomski grupacii. Taka, grupacijata SO
4
vo
sulfurnata
kiselina e dvovalentna poradi toa {to e
svrzana, so po edna vrska, za dva vodorodni
atoma. Vakva e valentnosta na SO
4
grupacijata i kaj site soli na sulfurnata kiselina (sul-
fatite). Sli~no na toa, grupacijata NO
3
e ednovalentna
*
, a takvi se i metilnata (CH
3
) ili
etilnata (C
2
H
5
) grupa.
Vnimavaj: grupaciite za koi{to pogore se zboruva
ne se molekuli!
Vo sekoj slu~aj, treba da zapomni{,
mo`e da se zboruva za valentnost na atomi i elementi, no i na atomski grupacii.
Valentnosta na ist element mo`e da bide razli~na
Bez ogled na toa kako e opredelena,
nekoi elementi imaat postojana valentnost, ednakva vo
site soedinenija. Drugi elementi, pak, mo`e da obrazuvaat
pove}e od eden oksid. Vo takov slu~aj,
zboruvame za
promenliva valentnost na elementot (odnosno, na negovite atomi). Vaka e kaj
sulfurot (toj obrazuva oksidi so formuli SO
2
i SO
3
) ili azotot (formulite na oksidite na
azotot
†
se N
2
O, NO, N
2
O
3
, NO
2
i N
2
O
5
). Kako {to se gleda, sulfurot vo odnos na kislorodot mo`e
da bide ~etirivalenten ili {estvalenten, a azotot mo`e da ima valentnost 1, 2, 3, 4 ili 5.
Promenliva valentnost imaat i nekoi metali (na primer, `elezoto),
dodeka drugi imaat
postojana valentnost (natriumot e, da re~eme, sekoga{ ednovalenten, a kalciumot dvova-
lenten). Vodorodot vo site soedinenija {to gi obrazuva e ednovalenten, a kislorodot prakti~no
sekoga{ mo`e da go smetame za dvovalenten
‡
. Vo site svoi soedinenija, fluorot e ednovalenten.
Za ozna~uvawe na valentnosta se koristi
rimski broj napi{an nad simbolot na elementot. Taka,
mo`e da se napi{e
II
2
FeCl ili
III
3
FeCl
Treba, zna~i, da zapomni{:
valentnosta na eden element mo`e da bide ili postojana (t.e. ednakva vo site negovi
soedinenija) ili promenliva (t.e. razli~na vo razli~ni soedinenija).
*
Vakva grupacija e prisutna kaj azotnata kiselina i kaj nejzinite soli nitratite. Vo posledniov slu~aj, grupacijata
NO
3
pretstavuva negativno naelektriziran jon (nitraten
jon).
†
Pokraj nabroenite,
postoi i oksid so formula N
2
O
4
.
‡
Vakvata valentnost na kislorodot e opredelena vo odnos na vodorodot.
23