C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
olanlar 21 gün, hər gün temperatur ölçülməklə müşahidə altında olmalıdırlar. Bütün təmasda olanlar sidiyin, nəcisin; qaraciyər və öd yollarının patalogiyası olanlar, əvvəllər qarın yatalağına tutulmuş şəxslər isə əlavə olaraq bir dəfə 12b.bağırsaq möhtəviyyatının bakterioloji müayinəsindən keçirilməli və olanlara bakteriofaq verilməlidir. Ümumtəhsil və internat məktəblərdə oxuyan uşaqlarda bakteriyagəzdi-rənlik olarsa onlar məktəbə buraxılır, lakin ərzaq məhsulları və su təchizatı ilə əlaqədar olan işlərə buraxılmırlar. Məktəbəqədər müəssisələrdə aşkar edilən bakteriyagəzdirənlər isə ora buraxılmırlar və stasionar da müayinə və müalicəyə göndərilirlər. Spesifik profilaktika epidemoloji göstərişlər əsasında aparılır. Qarın yatalağına görə təhlükəli olan bölgələrdə 7 yaşından yuxarı bütün əhali vaksina-siyadan keçirilir. Təmizləmə stansiyasında, infeksion xəstəxanada, bakterioloji laboratoriyada işləyənlər və xəstəlik çox yayılmış ölkələrə gedən şəxslər peyvənd olmalıdırlar. Rusiyada peyvənd aparmaq üçün qarın yatalağı, paratiflər əleyhinə adsorbsiya (təmizlənmiş) olunmuş vaksina tətbiq edilir. Uşaqlar isə Vi-antigenlo zənginləşdirilmiş spirtli tif-paratif vaksinası ilə peyvənd edilir. Peyvənddən 1-2 həftə sonra immunitet əmələ gəlir və 2 il saxlanılır. Son illər ABŞ-da bu məqsədlə peroral istifadə edilən vaksina işlənib hazırlanmışdır. Xaricdə qarın yatalağı əleyhinə diri vaksin də istifadə edilir. Hazırda 2 yaşadək uşaqlar da daxil olmaqla bütün şəxslərin peyvənd edilməsi üçün konyuqasiya olunmuş vaksina işlənib hazırlanır. DİZENTERİYA (DYSENTERİA) Dizenteriya - şigcllozlar - ümumi intoksikasiya sindromu, mədə-bağırsaq sisteminin, əsasən yoğun bağırsağın distal şöbəsinin zədələnməsi ilə gedən in-feksion xəstəlikdir. Tarixi məluma t. Dizenteriya geniş yayılmış bir xəstəlik kimi məlumdur. XVIII (1719-1789) və XIX (1834-1836) əsrlərdə onun pandemiyaları belə olmuşdur. Müharibələr, təbii fəlakətlər, zəlzələlər və s. həmişə xəstəliyin geniş yayılmalarına - epidemiyalarına səbəb olmuşdur. Dizenteriya sözü Hipokratın dövründən işlədilir. Belə ki, o, bağırsaq pozğunluğu ilə gedən bütün xəstəlikləri iki qrupa ayırırdı: diareya - ishalla gedən xəstəliklər və dizenteriya - qarında
ağrıların olması
ilə fərqlənənlər. "Dizenteriya" yunan
sözü olub, "dis"- pozğunluq, "enteron" - bağırsaq deməkdir. İlk olaraq xəstəliyi yunan həkimi Artey (b.e.əwəl I əsr) ətraflı təsvir etmişdir. Sonralar X-XI əsrlərdə İbn Sina da dizenteriyamn klinik təsvirini vermişdir. XIX əsrin II yarısından başlayaraq dizenteriyamn ətraflı öyrənilməsi başlamışdır. 1891-ci ildə Rusiyada hərbi həkim A.V.Qriqorycv dizenteriyadan ölənlərin daxili üzvlərində (bağırsaqlarında) qram-mənfi bakteriyalar aşkar edərək, ekspremental yolla (dovşanlar, dəniz donuzları üzərində) onların pato-genetik və morfoloji xüsusiyyətlərini öyrənməyə cəhd etmişdir. 1898-ci ildə isə yapon alimi K.Şiqa həmin törədicini ətraflı öyrənərək məlumat vermişdir. Sonralar dizenteriyamn törədicilərinin digər növləri də aşkar edilmişdir. Onlar morfoloji cəhətdən bir-birinə çox yaxın bakteriyalar olub, fermentativ fəallığına və antigen quruluşuna görə fərqlənirlər. Etiologiyası. Törədici Erıterobakteriaceae ailəsinə və Şigella cinsinə aiddir. Müasir təsnifata görə 4 qrupa - müvafiq olaraq 4 növə ayrılır: A -Şh.dizenteria; B - Sh.flexneri; C - Sh.boudii; D - Sh.sonnei. Sh.sonnei-dən başqa digər növlərin bir neçə serovarları vardır. Hazırda downloaded from KitabYurdu.org 53
40-dan artıq serovariant məlumdur. Sh.dizenteria-nın 12 serovarı vardır. Qriqoryev-Şiqa (1), Stuser-Şrrıitt (2), Larc-Saks (3) serovarları bura aiddir. Sh.flexneri -8 ser ovar: 1-5, 6, X, Y variantlar. 6-cı variant NyukastI adlanır. Sh. boudii 1-18 serovar. Göstərilən serovarlardan başqa, son vaxtlar digər serovarlar da aşkar edilmişdir. Morfoloji cəhətdən şigellalar bir-birinə çox oxşar çöp şəklində, 0,3-0,6 x 1,0-3,0 mkm ölçüdə, ucları girdə bakteriyalardır. Qram-mənfidir. Spor, kapsul əmələ gətirmir, adi qidalı mühitlərdə yaxşı bitirlər. "O" və "K" anligeninə malikdir. "0"-antigen seroloji spesifikliyə malikdir, "K"-antigen isə qişa strukturlarında olur. Bakteriyalar parçalandıqda endotoksin xaric olur ki, bu da xəstələrdə intoksikasiya sindromunun inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Şigellalar müxtəlif fraksiyalardan ibarət ekzotoksinlər də ifraz etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Bunlardan: enterotoksinlər - bağırsaq mənfəzinə maye
və duzların ifrazını sürətləndirir; sitotoksinlər - epitel hüceyrələri membranının zodələnməsi-nə səbəb olur; neyrotoksin - əsasən Qriqoryev-Şiqa serovarı ifraz edir, güclü neyrotoksik təsirə malikdir. Şigeiiaların viruientiiyi əsasən 4 faktorla müəyyənləşdirilir: epitel hüceyrələri membranına adgezivliyi, onlara invaziyası, toksin ifrazetmə qabiliyyəti və hüceyrə daxili çoxala bilmələri ilə. Göstərilənlər Qriqoryev-Şiqa növündədaha çox büruzə verir, nisbətən az Fleksner növündə qeyd edilir. Digər şigellalarda patogenlik əhəmiyyətli dərəcədə zəifdir. Son vaxtların araşdırmaları göstərmişdir ki, şigcllalar xarici mühitə daha davamlı olmuşdur. Bu xarici faktorların təsirindən təkamül nəticəsində meydana çıxmışdır. Çirkab sularında onlar 25-30 gün, torpaqda quru və donmuş vəziyyətdə, ilin fəsillərindən aslı olaraq bir neçə ay qala bilirlər. Xarici mühitə davamlılıq şiqellaların növlərindən
davamlığı ən zəif olan şigellalar-dandır. Şigellalar, xüsusən Sh.Sonnei ərzaq məhsullarında (süd və süd məhsullarında) nəinki uzun müddət qalırlar, hətta artıb çoxalırlar. Dezinfeksiya edicilər (xloramin, lizol və s.) adi qatılıqda şigellaları bir-neçə dəqiqəyə tələf edir. +60°C-də 30 dəq., 100°C-də ani olaraq, düz günəş şüaları 30 dəq., ultrabənövşəyi şüalar isə 10 dəq. tələf edir. E p idenıio lo g iy ası. tnfeksiya mənbəyi kəskin və xroniki dizent eri-yalı xəstələr, rekonvalessentlər, bakteriyagəzdirəniərdir. Yüngül, subklinik, silinmiş formalı xəstələr və bakteriyagəzdirənlər epidemioloji cəhətdən daha təhlükəli hesab edilirlər. Belə halın qida ilə əlaqədar müəsisələrdə işləyənlər və digər infeksiyanı yayma ehtimalı çox olan şəxslər arasından olması, xüsusən təhlükəlidir. Bu şəxslərdə xəstəlik əlamətləri zəif olduğundan həkimə müraciət etmir və nəzarətdən kənarda qalırlar. Kəskin dizenteriyalı xəstələr isə xarici mühitə öz ifrazatları ilə külli miqdarda bakteriya ifraz etmələri ilə təhlükəli hesab edilirlər. Bu baxımdan onlar daha kontagiozdurlar. İnsanların dizenteriyaya həssaslığı eyni deyildir. Qanı II qrupdan, rezusu mənfi olan insanlar dizenteriyaya daha həssasdır və onlarda xəstəlik nisbətən ağır keçir.
Göstərmək lazımdır ki, şigellaların növlərinə görə bu və ya digər yoluxma yolu üstünlük təşkil edir. Belə ki, Qriqoryev-Şiqa növündə əsas yoluxma yolu məişət-təmas; Fleksner-də, Nyukastl-da downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|