C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
infeksiyalaşdırma dozası ilə yanaşı, xarici mühitə davamlığında olan fərqlərlə də izah edilir. Belə ki, Sh.sonnei virulentliyi aşağı olmaqla yanaşı, məişət əşyaları üzərində tezliklə öz invazivlik qabiliyyətini itirir (baxmayaraq ki, həmin əşyalar üzərində uzun müddət qala bilirlər). Süd, süd məhsullarında isə əksinə uzun müddət invazivlik qabiliyyətlərini saxlamaqla bərabər, artıb- çoxalaraq toplanırlar. Bu Sh. sonnei-nin başqa şigellalara nisbətən süddə olan saprofıt floranın təsirinə daha davamlı olması ilə izah edilir. Onun yayılmasında süd və süd məhsullarının əsas yerlərdən birini tutması da bununla izah edilir. Fleksner bakteriyaları isə digər şigellalardan fərqli olaraq müxtəlif su mənbələrində uzun müddət qala bilməklə bərabər, patogenlik və virulentlik xüsusiyyətlərində heç bir dəyişikliyə məruz qalmadığından onların yayılması su faktorlarına uyğunlaşmışdır. Qriqoryev-Şiqa bakteriyaiarının yüksək virulentliyi və yoiuxdurucu dozasının aşağı (cəmi 100 mikrob cismi) olması onun daha çox məişət-təmas yolu ilə yoluxmasına şərait yaradır. Zaman keçdikcə müşahidə edilən dizenteriyah xəstələrin etioloji strukturunda
xüsusiyyətlərindən asılı olmaqla bərabər, cəmiyyətdə baş verən ictimai-iqtisadi dəyişikliklərlə də izah edilir. XX əsrin əvvələrində Qri-qoryev-Şiqa dizenteriyası daha çox yayılmışdı. Bunun səbəbi həmin
dövrdə olan qarma-qarışıq ictimai-siyasi vəziyyət, müharibələr, böhranlar (iqtisadi böhranlar) və digər sosial-iqtisadi kataklizmlər nəticəsində sanitar-məişət şəraitinin pisləşməsi idi. 30-cu illərin axırlarından başlayaraq 40-50-ci illərdə di-zenteriyalı xəstələrin əksəriyyəti - 90%-i Fleksnerin payına düşürdü. Bunun səbəbi isə həmin dövrdə şəhərlərin və digər yaşayış məntəqələrinin sürətlə inkişaf etməsi fonunda məişət şəraitinin - mərkəzləşdirilmiş su təchizatının, kanalizasiya sisteminin geridə qalması idi. Sonralar sanitar şəraitin yaxşılaşması di- zenteriya ilə xəstələnmə hallarının bir neçə dəfə azalmasına səbəb oldu. Bu dövrdə Sonnei dizenteriyası tez-tez təsadüf edilməyə başladı. İctimai-iaşə müəssisələrinin, ət, süd məhsullarının istehsalının inkişafı və bu zaman sanitar-epidemioloji rejimə əməl edilməməsi buna şərait yaradırdı. Beləliklə göründüyü kimi ictimai mühit və insanların yaşayış şəraitinin dəyişməsi yayılan dizenteriyanın epidemioloji strukturasında baş verən dəyişikliklərin əsas ni-zamlayıcı rolunu oynayır. Son dövrlər Qriqoryev-Şiqa dizenteriyası diqqəti cəlb etməkdədir. Belə ki, dünyada bu infeksiyanm üç iri ocağı formalaşmışdır: Mərkəzi Amerika, Cənubi-Şərqi Asiya, Mərkəzi Afrika. Bu ocaqlardan tez-tez digər ölkələrə keçməsi təsadüf edilməkdədir. Keçmiş SSRİ məkanı ölkələrində isə Flexner 2 a se-rovariantı tez-tez qeyd edilir. Onun törətdiyi xəstəlik ağır gedişi ilə fərqlənir. Bağırsaqda ağır Fıbrinoz-nekrotik dəyişikliklər verir. Bəzən ölümlə də nəticələnir. Letallıq 7% -dək çata bilər. Dizenteriya uşaqlar arasında daha çox təsadüf edilir. Xəstələnənlərin 1/3 hissəsi 6 yaşadək uşaqların payına düşür. Bu uşaqların daha həssas olması, xəstələnən kimi həkimə müraciət etməsi, həmçinin şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etməməsi və s. ilə əlaqələndirilir. Xəstəlik bütün il boyu təsadüf edilir, daha çox xəstələnmə yay-payız aylarında olur. downloaded from KitabYurdu.org 55
olub, hələlik kifayət qədər öyrənilməmişdir. Ağızdan mədəyə düşmüş bakteriyalar bir günə qədər mədədə qala bilir. Bu zaman onların bir qismi mədə şirələrinin - turşu və fermentlərin təsirindən tələf olur. Bu baryeri keçərək nazik bağırsağa düşdükdə bir qismi də burada öd təsirindən tələf olur. Qalan bakteriyalar nazik bağırsaqda bir neçə gün qalır, hətta artıb çoxalırlar. Nazik bağırsaq entcrositlərinə yapışır və enterotoksik ekzotöksin ifraz edirlər. Nəticədə bağırsaq mənfəzinə maye və mineralların ifrazı artır. Qeyd etmək lazımdır ki, modəaltı vəz fermentləri şigellaların xarici qişasında olan lıemolizini inak-tivləşdirərək onların cntcrositlərə daxil olmasının - invaziyasmm qarşısını müəyyən dərəcədə alır, bununla belə bakteriyalann bir qismi enterositlərə daxil olaraq artıb, çoxalırlar. Bakteriya hemolizinin təsirindən faqositar vakuola dağılır, enterositiərdə sitopatik dəyişikliklər baş verir. Şigeiiaiar sitopiazmada fəal yerini dəyişərək sağlam enterositlərə keçir və beləliklə nazik bağırsaqda il-tihabi prosesə səbəb olurlar. Bu proses zülalların sintezinin zəifləməsinə səbəb olan ekzotoksinin - sitotoksinin ifrazı ilə güclənir. Lakin şigellaların nazik bağırsaqda sonrakı inkişafının qarşısı lezliklə limfositlərin killer təsiri nəticəsində alınır. Şigellaların parçalanması nəticəsində xaric olan endotoksin qana keçərək intoksikasiyaya səbəb olur. Çox ağır hallarda qısa müddətli bakteriemiya (Q-Şiqa) belə müşahidə edilə bilər. Xəstəliyin başlanğıcında qeyd edilən intoksikasiya simptomu və mezoqa- striumda olan ağrılar endotoksin və yoluxmuş hüceyrələrin parçalanma məhsullarının təsiri nəticəsində baş verir. Nazik bağırsaq mənfəzinə maye və mineralların ifrazının artması isə enterotoksiki ekzotoksinin təsiri ilə əlaqədar baş verir və diareya sindromuna səbəb olur. Nəticədə bu dövrdə defekasiya tezləşmiş və çox sulu olur. Bu proseslərə paralel olaraq şigellaların yoğun bağırsağın epitel hüceyrələrinə invaziyası baş verir və dizenteriyaya xas olan tipik klinika inkişaf edir. Əsasən yoğun bağırsağın
bakteriyalann kolonositlərə invaziyası üçün əlverişli şərait yaranması ilə əlaqələndirmək olar. Buna bağrsaqda mövcud olan disbakterioz da şərait yaradır. Qeyd edildiyi kimi dizenteriya zamanı infeksion prosesin inkişafında şig- ellalarm hüceyrə daxili artıb çoxalma qabiliyyəti əsas rol oynayır. Şigellaların bağırsaqların selikli qişası ilə qarşılıqlı təsiri mikroorqanizmlərin epitel hüceyrələrinə yapışması ilə başlayır. Əvvəl adsorbsiya, sonra isə adgeziya baş verir. Bu proses selikli qişa ətrafında olan sahədə törədicilərin miqdarından da asılıdır. Adgeziya şigellaların dəyişilməmiş, funksional fəal kolonositlərlə qarşılıqlı təsiri ilə başlayır. Bu zaman selikli qişa tərəfindən bakteriyalar fəal sürətdə tutulur. Adgeziya bağırsaq xovlarmda şişkinlik və onların qopması, iltihabi prosesin inkişafı ilə müşayiət olunur. Şigellaların kolonositlərə daxil olması onların xarici membranında olan spesifik zülallarla sıx əlaqədardır. Həmin zülalların kolonositlərin plazmalik membranın reseptorlan ilə qarşılıqlı təsiri bunu şərtləndirir. Adgeziya qabiliyyəti isə genetik
olaraq şigellalarda iri molekulalı plazmidilərin olması ilə əlaqədardır. Həmin plazınidlər şigellaların invazivliyini beiə təmin edərək, nəzarətə alır. Hüceyrəyə daxil olmuş bakteriyalar fəal sürətdə çoxalaraq hemoliziıı xaric edir, bu isə faqositar vakuolaları dağıdaraq bak-teriyaların selikli qişa toxumasında yayılmasına şərait yaradır və iltihabı dərinləşdirir. Eyni zamanda şigellaların ifraz etdiyi sitotoksik downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|