C. P. İSayev infeksion xəSTƏLİKLƏR
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
75
- keçiricilik faktoru - enterositlərin GMİ qanqliozidləri ilə qarşılıqlı əlaqəyə girən neyroaminidaza, lipaza, proteazalar və digər fermentlərdən ibarətdir. 2000-ci ildə Amerika alimləri vəba vibrionunun genetik quruluşunu aça bilmişlər. Vibriondan təhlükəli geni kənarlaşdırmaqla insan üçün təhlükəsiz, vaksinasiya məqsədi ilə istifadə ediləcək vibrionlar almaq imkanı əldə edilmişdir. Vibrionlar, xüsusən El-Tor vibrionları xarici mühitə xeyli davamlıdırlar. Onların xarici mühitdə qalma müddəti bir sıra faktorlardan - duzların miqdarı, pH, üzvi maddələrlə çirklənmə dərəcəsi və sairdən asılıdır. Vibrionlar 17°C-dək isinən, çirkab suları qarışan açıq su hövzələrində uzun müddət (aylarla) saxlanırlar. Aşağı temperatura da davamlıdırlar. Belə ki, donmuş su mənbələrində bütün qışı qala bilirlər. Ərzaq məhsullarında 2-5 gün, meyvələrdə, pomidorda, qarpızda 8 saatadək dözürlər. Qaynatdıqda 1 dəq., qurutduqda və günəş şüaları təsirindən bir neçə saata, dezinfeksiyaedicilərin təsirindən isə bir neçə dəqiqəyə tələf olur. Zəif turşu məhlulları da (1:10000) onları bir neçə saniyəyə məhv edir. Epide m iologi yası. Vəba antroponoz bağırsaq infeksiyası olub, fekal-oral yoluxma mexanizminə malikdir. Xəstəlik mənbəyi xəstə insanlar və vibriongəzdirənlərdir. Amerikalı alim R. Colvell hesab edir ki, vəba vibrionları epidemiyalararası dövrdə dəniz suyunda da inkişaf edib, yaşaya bilərlər. Belə ki, vəba genomunda müəyyən genlər vardır ki, onlar vibrionların plankton-larda inkişafına şərait yaradan fermentlər ifrazına səbəb olurlar. Beləliklə, əslində insan orqanizmi deyil, dəniz planktonları vəba vibrionları üçün təbii mühit hesab edilir. Vəba digər bağırsaq infeksiyalarına nisbətən asanlıqla və sürətlə yayılır. Daha intensiv infeksiya mənbəyi ağır formalı xəstələr hesab edilir. Belə xəstələr xəstəliyin ilk dövrləri 10-20 litr və daha artıq ifrazat xaric edirlər ki, onun da hər ml-də 10 6 -10
9 sayda vibrion olur. Bununla belə yüngül gedişli, silinmiş formalı xəstələr ətrafdakılar üçün daha təhlükəlidirlər. Onlar həkimə müraciət edib müalicə qəbul etmir və təcrid olunmurlar, fəal həyat tərzi keçirərək vibrion ifraz etməkdə davam edirlər. Vəbanın epidemiologiyasmda vibrion gəzdirənlər xüsusi rol oynayırlar. Adətən rekonvalesentlər 2-4 həftə, tranzitor gəzdi-ricilər isə 9-14 gün vibrion ifraz edirlər. Onlann 1 q ifrazatlarında 100-10 000 vibrion ola bilər. Onu da qeyd etmək İazımdır ki, hazırda yayılmış olan El-Tor vəbasında xəstəliyin yüngül və silinmiş formaları, həmçinin bakteriyagəzdirənlik daha çox təsadüf edilir. Bakteriyagəzdirənlik uzun müddət, illərlə davam edə bilər. Yaşlı şəxslərdə isə öd kisəsində və öd yollarında olan xəstəlik vəbadan sonra vibrion gəzdirənliyə şərait yaradan faktorlardan hesab edilir. Belə xəstələrin ifrazatında bəzən vibrion aşkar edilməsə də, 12b.bağırsaq möhtəviyyatınm bakterioloji müayinəsi həmişə müsbət olur. Göstərmək lazımdır ki, El-Tor vəbasında sağlam vibrion gəzdirənlər qeyd edilən xəstələrin 50%-nə bərabər olursa, klassik vəbada bu 20%-ə çatır. Klassik vəbaya nisbətən El-Tor vəbasında vibriongəzdirənlik 2, bəzən 5 dəfə artıq olur. Yoluxma su, məişət-təmas, qida və qarışıq yolla olur. Su epidemiyaları daha böyük və qorxuludur. Bu zaman epidemik alovlanmanın miqyası su mənbəyinin çirklənmə dərəcəsindən və əhatə etdiyi yaşayış məntəqələrinin böyüklüyündən asılıdır. Su mənbəyinin çirklənmə dərəcəsi nə qədər çox və ondan istifadə edən insanların sayı artıq olarsa, epidemiyanın downloaded from KitabYurdu.org
76
miqyası bir o qədər böyük olur. Ərzaq məhsulları ilə yoluxma kütləviliyi ilə seçilməsə də, müəyyən epidemioloji alovlanmalar verə bilər. Daha çox termiki işlənmədən keçməyən soyuq qəlyanaltılarla (salat, yağ, süd və s.) yoluxma qeyd edilir. Məişət əşyaları da xəstənin ifrazatı ilə çirklənə bilər. Belə ki, vəba zamanı ifraz olunan möhtəviyyat iyisiz, rəngsiz olduğuna görə diqqəti çox vaxt cəlb etmir. Xəstə və vibrion gəzdirənlərin yataq ağlan və istifadə etdikləri digər əşyalar, mebel, uşaq oyuncaqları çirklənərək ətrafdakılar üçün təhlükə törədirlər. Xəstəliyin yayılmasında milçəklərin rolunu da qeyd etmək lazımdır. Bir sıra hallarda yoluxmuş su hövzələrindən tutulmuş balıq, qurbağa, xərçəngkimi-ləri də infeksiyanın ötürülməsində rol oynaya bilər. Xəstəliyin yayılmasında mövsümülük mövcuddur. Daha çox yay və payızın əvvəllərində qeyd edilir. Bu yoluxma faktorlarının fəallaşması ilə əlaqədardır. Açıq su hövzələrində çimmək, meyvə-tərəvəz çox istifadə edilməsi, çoxlu maye qəbulu - bu zaman mədə turşuluğunun aşağı düşməsi - vəba vibrionu ilə yoluxmağa əlavə şərait yaradır. İlin isti fəsillərində vibrionların artıb çoxalması üçün əlverişli şəraitin olmasını da qeyd etmək lazımdır. İnsanların vəbaya həssashğı yüksəkdir. Lakin axolik qastriti olanlar, alkoqoliklər, yoluxmağa şərait yaradan yanaşı gedən xəstəliyi olanlar, yaşlılar daha çox xəstələnirlər. Xəstəliyin yayılmasında şəxsi gigiyena qaydalarına əməl edil-məsi də rol oynadığına görə bu baxımdan uşaqlar arasında xəstəliyin daha çox təsadüf edilməsi mümkün sayılır. Keçirilən xəstəlikdən sonra davamsız, 3-6 ay davam edən immunitet yaranır. Patogenez i İnfeksiyanın giriş qapısı mədə-bağırsaq sistemidir. Ağızdan daxil olan vibrionların bir qismi mədə turşuluğunun təsirindən tələf olur. Xəstəlik yalnız vibrionlar mədə turşuluğunun səddini keçdikdə baş verir. Mədə turşuluğunun azalması və müəyyən yanaşı gedən xəstəliklər buna şərait yaradır. Bu baryeri keçən vibrionlar nazik bağırsağa düşərək onun əlverişli mühitində (qoləvili-peptonlu) sürətlə artıb-çoxalırlar. Göstərmək lazımdır ki, bağırsağın özündə də bir sıra qeyri-spesifİk baryerlər vardır kı, bunlar da pa-togen bakteriyaların inkişafına maneçilik törədə bilirlər. Bu baxımdan bağırsağın normal mikroflorasmın rolu əhəmiyyətlidir. Eksperimental yolla sübut olunmuşdur ki, normal bağırsaq mikroflorası vəba vibrionlarının inkişafını ləngidir. Əlverişli şərait olduqda 12-24 saat müddətində bakteriyalar bağırsaq mənfəzində çoxalaraq, selikli qişada kaloniyalar əmələ gətirirlər. Enterositləri əhatə edən gelə daxil olur və onlara adgeziyası baş verir. Adgeziya əvvəl qeyri-spesifik xarakter daşıyır, sonra bakteriya adgezinlori ilə enterositlərin reseptor-larının spesifik qarışılıqlı təsiri baş verir. Hələlik bu prosesin mənşəyi araşdırılıb, öyrənilməmişdir. Vibrionların intensiv artıb çoxalması və tələf olması çoxlu miqdarda ek-zo- və endotoksinin xaric olması ilə müşayiət olunur. Bu zaman selikli qişada heç bir iltihabi proses inkişaf etmir. Vəba toksiıılorini nazik bağırsaqdan gedən limfa və qan damarlarında da aşkar etmək olur. Bununla belə toksinin digər orqanları zədələməsi barəsində də heç bir məlumat yoxdur. Son illər Amerika alimləri vəba vibrionunun genini öyrənərək xəstəliyin mexanizmini açmağa çalışmışlar. Məlum olmuşdur ki, vibrion yalnız hələlik naməlum qalan virusla kombinasiyaya girdikdə təhlükəli olur. Onların qarşılıqlı təsiri nəticəsində toksin ifraz downloaded from KitabYurdu.org
Yüklə 4,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|