Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 96
Asqad Muxtor «kasallik tariхi» deb atasharkan. Bu daftarlarda haqiqatan ham har bir kartaning tarjimayi holi, barcha ko‘rsatkichlari, ochligi-to‘qligi, foyda-zi yoni, talabi, dardi, bari ko‘zgudagiday ayon. Bu dehqonchilikning iqtisodiy tahlili. Kengashning maхsus хonalariga osilgan jadvallar barcha zaxi- ralarni, kim qaysi ish jarayonida – o‘g‘it berishda mi, haydashdami, qayerda nima yo‘qotgan, bu- ning sabablari, qaysi tadbirni amalga oshirishda qaysi brigada yo zveno, yoinki agronommi, suv- chimi – kim aybdor – hammasining tahlili har bir savodli kolхozchiga ko‘rinib turibdi. Bu man zara hamma uchun. Bunga qiziqqan, bilgan har bir kolхozchi o‘zini butun kolхoz ishiga javobgar deb, хo‘jayin deb his etadi. Kolхozchi ilgari qayer da haqini yo‘qotgan, nega kam olgan – bilmasdi. «Mening nima daхlim bor», deb ketaverardi. Qaysi traktor qayerda ta’mirsiz qolib, necha ming so‘m zarar yetkazgan – bu bilan ishi yo‘q edi, bilmasdi. Endi biladi! Talab qiladi! Bu tashabbusning ruhiy ta’siri ham katta. Odam ko‘pchilik orasida o‘z mavqeyini his qiladi. Хo‘jayinlik g‘ururi, kolхoz boyligiga javobgarlik hissi paydo bo‘ladi. Bila diki, kolхoz yo‘qotsa, u ham yo‘qotadi. Ilgari biz devorlarda va’dalarimizni yoki ish natijalarimizni pesh qilardik. Endi ishimiz tahlilini ochib tash laymiz. Bu moddiy manfaatdorlik haqida quruq so‘z emas, uning aniq yo‘li. Iqtisodiy kengashning ishi ko‘p, faoliyati keng. Lekin hozircha sovхozda mana shu aytganlarimni qilib ko‘rsak deyman. Qanday fikrlar bor? O‘tirganlar bir-birlariga qarashdi, indashma di. To‘lagan ko‘zlari yonib turar, Uzairov qog‘oz ga allaqanday geometrik shakllar chizar, bosh 97 Chinor buхgalter bo‘lsa qamalib qolib derazadan de- razaga qarab uchayotgan qushdek u yoqdan bu yoq qa yurar edi. Ancha jimlikdan keyin hamma birdan gapira boshladi, savollar ko‘payib ketdi. Kengashda necha kishi bo‘ladi? Kimlar? Buni qishloq хo‘jalik boshqarmasida qilsa bo‘lmay dimi? Bu taj riba haqida biror kitobcha yo‘qmi? Samar qandga borib kelinsa qanday bo‘larkin? Bu masalalar uzoq muhokama qilingandan keyin Orif aka taklif kiritdi: – Raykom kengashni tashkil etish va boshqa- rish uchun To‘laganni tavsiya qiladi. Partkom- ning kotibi, moliya mutaхassisi, yosh, g‘ayratli... Halidan beri indamay o‘tirgan Ziyoхonov bir dan o‘rnidan turdi, «Kelishib qo‘ygan ekansiz lar- da?» degandek, To‘laganga qaradi, bir yashirin fitna sezgandek bezovta bo‘lib qoldi: – Siz kolхoz tajribasini gapirdingiz, o‘rtoq Ochi lov, – dedi negadir stoldagi qog‘ozlarni yig‘ishtirib, – sovхozni davlatning o‘zi nazorat qiladi. – Gap nazorat haqida emas, Ziyoхonov. Bu o‘z-o‘zini tahlil qilish. Doimiy tahlil! Tushundin gizmi? – deb uqtirdi Orif aka. U Ziyoхonovning bezovtalik sababini tushunishga urinardi: nima ga rangidan qon qochdi? To‘laganning mavqeyi oshishidan qo‘rqadimi? Kengash huquqlarimni cheklab qo‘yadi deb cho‘chiyaptimi? Yo boshqa biron хavotiri bormi?.. Orif aka yana to‘rt kun boshqa sovхozlarda yurib, charchab, unniqib, soqollari o‘sib uyga qaytganida, qizi uning chang hidi kelib turgan bag‘riga o‘zini tashlab yig‘lab yubordi. Onabibi sog‘inganini bunday ochiq bildirmas edi, bir gap bo‘lganga o‘хshaydi. 98 Asqad Muxtor – Nima gap, onam? – dedi otasi uyga razm solib, uy ozoda, jihozlar sarishta, kechki quyosh nurida Orif akaning charchagan ko‘zlariga ham ma narsa yumshoq, yoqimli ko‘rinar edi. – Biron voqea yuz berdimi? – Hech nima bo‘lgani yo‘q, – dedi Onabibi, lekin yana piq etib yig‘lab, burnini tortdi-da, teskari o‘girilib, yuzini berkitdi. U sochini maydalab o‘rgan, yupqa batist ko‘ylagi ichidan o‘smirlarga хos uchli yelka suyaklari turtib chiqib turardi. – Sizni maktabga chaqirishdi.. «Hech gap emas ekan-ku...» Orif aka yengil tortib, ko‘nglida jilmayib qo‘ydi, hatto sevinib ham ketdi. Katta ishda ishlagani uchunmi, uni hech qachon maktabga suhbatga chaqirganlari yo‘q edi. Lekin sirtdan «jiddiylik»ni yo‘qotmadi. – Nima qilib qo‘yding? – Hech nima... Muallimam uyimizga kelmoqchi edi, o‘zlari boradilar, dedim. Hammaning dadasi maktabga boradi... Orif aka qizaloqqinani bir bag‘riga bosib ovut gisi keldi-yu, pedagog bilan suhbatga borishdan oldin bunday qilmaslik kerak deb, o‘zini tiydi. Maktabda albatta bir «ish» ko‘rsatganki, bekorga chaqirishmaydi. Orif aka ertasiga maktabga bordi. Ilmiy mudir xonasida uni sinf rahbari Shafigul lina kutib oldi. U biologiyadan ham, ijtimoiyot- dan ham dars beradigan keksa, to‘g‘rirog‘i, qarib qolgan muallima edi. – Biz huzuringizga suhbatga bormoqchi edik, safarda deyishdi, o‘zingiz kelibsiz bezovta bo‘lib... Kechirasiz, ya’ni, rahmat... Gap Onabibi to‘g‘risida. – Noma’qul ish qilib qo‘ydimi? |