Coğrafiya və təbii resurslar, №2, 2017 (6)
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A NEW SCIENTIFIC DISCOVERY IN THE HISTORY OF GEOGRAPHICAL THOUGHT H.T.Hagverdiyev, B.B.Kerimov
Coğrafiya və təbii resurslar, №2, 2017 (6) AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 75 klassik poeziyanın parlaq simalarından olan Ənvə- rinin adı 1987-ci il Bakı nəşrində səhv olaraq Ən- vari kimi göstərilib. Bütün bünlar Azərbaycan ədə- bi təzkirələrinin, demək olar ki, əksəriyyəti fars di- lində yazıldığından, bu dili bilməyən bir çox tədqi- qatçılar üçün qaranlıq qalmışdır. Pakistanlı tədqi- qatçı Doktor Seyyid Əli Rza Nəqəvinin azərbay- canlı adlandırdığı Əbu Talib xan Təbrizi fars dilin- də yazmışdır. Hazırda onun əlyazmaları dünya ki- tab xəzinələrində mühafizə olunur, hətta bir sıra Avropa dillərinə belə tərcümə edilərək çap olun- muşdur. Əbu Talib xan həm də təzkirə müəllifi olduğun- dan bu əsərlər içərisində onun «Xülasətül-əfkar» adlı əsəri mahiyyətinə görə daha maraqlı və daha önəmlidir. 25 illik yaradıcılıq məhsulu olmuş bu əsərdə (h.q. 1206-1207-ci illərdə) təxminən 492 şa- ir haqqında ədəbi-coğrafi məlumatlar və nümunə- lər toplanmışdır. Müəllif əsəri tamamladıqdan son- ra orada müəyyən ixtisarlar və əlavələr etdiyindən bu rəqəm bəzi mənbələrdə kiçik fərqlərlə - 493 və bəzən də 494 göstərilir. Əsər farsdilli şeir və təz- kirəçilik haqqında müəllifin mülahizələrini açıq- layan müqəddimədən və əlifba sırası ilə verilmiş bir sıra şairlərin yaradıcılıqlarından bəhs edən mə- lumatlardan ibarətdir. Məşhur Əhməd Gülçin Mə- aninin fikrincə, bu əsərdə bəzi klassik müəlliflərin ədəbi-coğrafi anlayışlar haqqında fikirlərindən ör- nəklər verilmişdir. Doktor Nəqəvi bu təzkirəyə mü- əllif tərəfindən yazılmış şərhləri xüsusi olaraq vur- ğulamışdır. Eyni zamanda, ayrı-ayrı şairlərdən gə- tirdiyi misalların beyt hesabı sayının göstərilməsini hətta nadir hadisə hesab etmişdir. Əbu Talib xan Təbrizi istifadə etdiyi mənbələr sırasında, öz növbəsində, böyük Azərbaycan təzki- rəçisi Əliqulu xan Valeh Dağıstaninin «Riyaz əş- şüəra» təzkirəsinə tənqidi yanaşması və yeri gəl- dikcə ondan bol-bol istifadə etməsi çox böyük ədə- bi hadisədir. Əbu Talib xan hətta bu təzkirəni tərtib edərkən quruluş baxımından “Riyaz əş-şüəra” təz- kirəsindən nümunə kimi istifadə etmişdir. Lakin Əhməd Gülçin Məaninin bu təzkirə haq- qında bəzi iradları və subyektiv fikirləri ilə razılaş- mayan Əziz Dövlətabadi «Soxənvərani-Azərbay- can» əsərində bu elmşünaslıq mənbəyinə yüksək qiymət vermişdir. Əsərdə təqdim olunan Əvhədi Marağayi, Bədi Təbrizi, Xaqani, Şərif Təbrizi, Mücirəddin Bey- ləqani, Füzuli, Nizami, Qətran və başqa adlar bu təzkirənin Azərbaycanın ədəbi-coğrafiyaşünaslığı- nın yüksək dəyərindən xəbər verir. «Xülasətül-əf- kar» təzkirəsinin dünya əlyazma xəzinələrində mü- hafizə olunan bir çox nüsxələrinin sonunda müəlli- fin əxlaq və hətta tibbi-coğrafiya elmi haqqında fi- kirləri 1794-cü ildə yazdığı «Lübbüs-siyər və cə- hannüma» adlı əsərində öz əksinin tapmışdır. Tarix və coğrafiyadan bəhs edən və dörd bab- dan ibarət olan bu axırıncı əsərin üçüncü babında qədim dövr yunan filosları ilə bərabər, müsəlman alim, fazil və şairləri haqqında da ilkin elmi məlu- mat verilir. Mənbələrin verdiyi məlumatlara görə, 103 səhifə həcmində olan bu əsərin “Xülasətül-əf- kar” adlı müstəqil əlyazma nüsxələri də mövcud- dur. Əbu Talib xan Təbrizi bir çox klassik ədəbi-ta- rixi, coğrafi əsərlərin müəllifidir. «Təfzih əl-qa- felin» əsəri hicri-qəməri tarixi ilə 1211-ci ildə coğ- rafiyaçı, kapitan Riçardsonun sifarişi ilə yazılmış- dır. Orijinal mətni günümüzə çatmayan bu əsərin ingilis dilində tərcüməsi 1885-ci ildə Allahabadda çap olunub. Müqəddiməsi nəsrlə olan bu tarixi əsər 1804-cü ildə yazılmış və Səfəvi şahzadəsi Əbülfəth Soltan Məhəmməd Səfəviyə hədiyyə edilib. Əlu Talib xan Təbrizi həmçinin klassik şeir növlərinin, demək olar ki, hamısını əhatə edən divan sahibidir və bu toplunun əlyazması indi Britaniya muzeyin- də saxlanılır. Hətta Əlu Talib xan Təbrizinin bəzi şeirləri ingilis dilində 1807-ci ildə Londonda nəşr edilib. Bu əsərin Edinburq kitabxanasında saxlanan əlyazmasında Əlu Talib xan Təbrizinin görkəmli səyyah və tarixçi kimi portreti də mövcuddur. Mənbələr Əbu Talib xan Təbrizinin bir mətnşünas- tədqiqatçı kimi də fəaliyyətindən xəbər verir. O, məşhur Hafiz divanının 12 nüsxə əsasında mətnini bərpa edib 1200 tirajla çap etdirmişdir. Əziz Döv- lətəbadinin fikrincə, bu, Hafiz divanının ədəbi mü- hitdə ilk çaplarındandır. Əbu Talib xan Təbrizinin əsərlərinin, onun haq- qında yazılmış mətnlərin əldə edilib tərcümə və tədqiq edilməsi Azərbaycan coğrafiyası və ədəbi- tarixi məlumatların zənginləşməsinə böyük töhfə olardı. ƏDƏBİYYAT: 1. Bağırov Əkrəm. Azərbaycan türkü Əbu Talıb Xan Təbrizi. Orta əsr əlyazmaları və Azərbaycan mə- dəniyyəti tarixi problemləri. Ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 90-cı ildönümünə həsr olunmuş XIII Respublika elmi konfransının materialları (Bakı, 24 may, 2013). Bakı, “Elm və təhsil”, 2013 s. 95- 97. 2. Məhəmmədəli Tərbiyət. Danişməndani-Azər- baycan (Tərcümə edənlər: İsmayıl Şəms, Qafar Kəndli). Bakı, 1987. 3. V.Musalı. Azərbaycan təzkirəçilik tarixi. Bakı, 2012. Coğrafiya və təbii resurslar, №2, 2017 (6) 76 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti A NEW SCIENTIFIC DISCOVERY IN THE HISTORY OF GEOGRAPHICAL THOUGHT H.T.Hagverdiyev, B.B.Kerimov The article gives information about the book "Mə- siri-Talibi fi biladi-ifrənci", which brought Talib Khan Tabrizi world fame in the history of Azerbaijan's geo- graphic thought. Until now, this work, unknown to the scientific community from the geographical point of view, has not been studied in the history of science se- parately. НОВОЕ НАУЧНОЕ ОТКРЫТИЕ В ИСТОРИИ ГЕОГРАФИЧЕСКОЙ МЫСЛИ Г.Т.Ахвердиев, Б.Б.Керимов В статье дается информация о книге «Məsiri-Ta- libi fi biladi-ifrənci», которая принесла Талиб хан Тебризи мировую известность в истории географи- ческой мысли Азербайджана. До сих пор неизвест- ная научной общественности с географической точ- ки зрения эта работа не была изучена в истории на- уки отдельно. Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|