226
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
faaliyet gösteren; 9 Mart 1918’de yayıma başlayan
Pişpekskiy Listok gazetesi, 1920’de Ceti Suu
vilayetinin yayın organı Yuniy Proletary adlı dergi,
1922-1923 yıllarında Türkistan Komünist Partisi
Bişkek Komitesi tarafından çıkartılan Kranoye
Utro adlı haftalık gazete, 1918 yılında bugünkü
adıyla Karakol şehrinde çıkan Golos Proletarstva
gazetesi, 1922 yılından itibaren Türkistan Komünist
Partisi’nin yayın organı olarak çıkartılan Krasnaya
Pravda gazetesini (Koç 2002: 197-210) bir kenara
bırakacak olursak, Kırgız Türklerinin 1926 yılına
kadar Kırgızistan’da edebi veya siyasi görüşlerini
açıkça dile getirebilecekleri hiçbir edebi ve siyasi
dergi yoktur.
1926 yılında Kasım Tınıstanov ile Törökul
Aytmatov Kırgız aydınlarından para toplayarak
bir dergi çıkarmaya karar verirler. 110 kişiye Erkin
Too gazetesinin 7 Nisan 1926 tarihli 113. sayısında
“Matbuatımızı ilerletelim!” başlığı ile çağrıda
bulunurlar. Başlangıçta Törökul Aytmatov, Kasım
Tınıstanov, Akmat Bayışev ve C. Turusbekov bu
harekete öncülük eder. Davete devamlı katılımlar
sonucunda 1926- 1927 yıllarında dergiyi çıkarmak
için gerekli para toplanmış ve 1928 yılının Mayıs
ayında “Canı Madaniyat Colunda” adı ile derginin
birinci sayısı çıkarılmış, K. Tınıstanov da derginin
sorumlu redaktörü olmuştur (Ceritoğlu 2000: 3). Bu
çalışmaların arasında Tınıstanov, 1927 yılında “Ene
Tili” adıyla Latin harfleriyle Kırgız Türkçesinin ilk gramer kitabını yazmıştır (Buran
2011: 151).
Kasım Tınıstanov, Kazak aydınları tarafından 1917’de Kazakistan’da kurulan
Alaş Partisi’nin Kırgızistan’daki şubesinin açılmasına ve faaliyet göstermesine de
öncülük etmiş ve bu dönem aydınlanma hareketi içindeki Kırgız aydınlarından
biri olarak önemli çalışmalara imza atmıştır. Dil araştırmacısı olmasının yanında,
yazar, şair ve çevirmendir. 1937- 1938 yıllarına kadar birçok çalışmaya imza atmıştır.
Yazdığı ve sahnelenen piyesleri ile şiirlerinde milliyetçilik yaptığı ve Rusların
aleyhine çalıştığı yönünde suçlamalara maruz kalmış, birçok kez yargılanmış ve
tutuklanmıştır. Tınıstanov, 1937- 1938 yıllarında Moldo Kılıç ve Törökul Aytmatov
gibi Stalin yönetimindeki Rus katliamının kurbanı olmuştur. Nerede ve ne şekilde
öldürüldüğü konusunda kesin bir bilgi yoktur, ancak 1991 yılında Çon Taş’ta bulunan
Kasım
Tınıstanov,
Kazak aydınları
tarafından
1917’de
Kazakistan’da
kurulan Alaş
Partisi’nin
Kırgızistan’daki
şubesinin
açılmasına
ve
faaliyet
göstermesine de
öncülük etmiş
ve bu dönem
aydınlanma
hareketi
içindeki Kırgız
aydınlarından
biri olarak önemli
çalışmalara imza
atmıştır.
227
S
İ Y A S E T V E
K
Ü L T Ü R
D
E R G İ S İ
toplu mezarlıkta, Cengiz Aytmatov’un Ruslar
tarafından katledilen babası Törökul Aytmatov’un
cesedi ve bir de suçlama belgesi ile ceza raporu
bulunmuştur. Kasım Tınıstanov’un cesedinin de
orada olduğu tahmin edilmektedir(Ceritoğlu 2003:
4). “Çon Taş Katliamı”, 1937 yılından itibaren
Rusların Kırgız aydınlarının büyük bir bölümünü
tutukladığı, ağır işkencelere tabi tuttuğu ve sonunda
da hunharca katlettiği olaylar silsilesinin tarihe
kara bir leke olarak kaydedilen adıdır. Tutuklanan
kişilerle ilgili hiçbir haber alınamamış, ailelerinin
onların akibeti hakkında bilgi almak üzere yaptıkları
hiçbir başvuru gerçeği aydınlatmak üzere yanıt
bulamamıştır. Yıllar sonra diğer cesetlerle birlikte
Törökul Aytmatov’un cesedinin yanında bulunan
ceza raporu, KGB arşivinden diğer kişilerin de
isimlerinin bulunmasına kolaylık sağlamıştır.
Ruslar tarafından bu katliamda kurşuna
dizilerek öldürülen 137 kişinin isimleri şunlardır.
(Buran 2011: 164):
Abdrahman Bulatov
Bayalı İsakeyev
Abdray Abdrahmanov
Biakiy Adziloviç Tarkovskiy
Abdukadır Abdraimov
Boris Vasilyeviç Beloşitskiy
Abdulla Kaçibekov
Boris Emelyanoviç Yurçev
Abdulla Yusupov
Bronislav Stefenoviç Yatskovskiy
Ahmat Ahun Turdı Ahunov
Corobek Omurkulov
Ahmetbek Çormakov
Çekuş
Suleymanov
Ahmet Azizov
Çengiş Sarbanov
Ahmet Mametov
Dali Zulfibayev
Ait Ahun Oşurov
Daniel İvanoviç Kotlyarov
Akimhan Moldogaziyev
Davlet Zunun
Alahun Çurukov
Deys Fridrih Gotfridoviç
Aleksandr İvanoviç Şevelev
Erkinbek Esenamanov
Aleksandr Nikolayeviç Yanişevskiy Eşbay Sultanbekov
Alıbay Çengaziyev
Fedor Egoroviç Bengard
Andrey Ambrosoviç Polinkaş
Gapircan Nurdinov
Artur
Yanoviç Lenin
Garif Abdulayev
Arzı Magaz
Genrih Genrihoviç Yantsen
Asanbay Camansarıyev
Grigoriy Flippoviç Tarançenko
“Çon Taş Katli-
amı”, 1937 yılın-
dan itibaren Rus-
ların Kırgız ay-
dınlarının büyük
bir bölümünü tu-
tukladığı, ağır iş-
kencelere tabi
tuttuğu ve sonun-
da da hunharca
katlettiği olaylar
silsilesinin tarihe
kara bir leke ola-
rak
kaydedilen
adıdır.
228
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
Aşim Muhamedov
Harti Hunlava
Aşur Ahun Musabayev
Hasan Ahun Zununov
Azim Ahun Akimov
Hasan Ciyenbayev
Aziz Ahmetcanoviç Alimov
İbrahim Ahun İsmailov
Bahirdin Kirgizbayev
İbraim Aliyev
Bahtin Nasırov
İbraim Hudayberdiyev
Baki Ahun Ahmet Ahunov
İdait Ahun Murabedinov
Bakrı Tahtayev
İmanalı Aydarbekov
İmin Ahun
Turdiyev
Mamut Ahun Bakiyev
İmin Sufiyev (Sopiyev)
Maylyakuli Nasırov
İosif Frantseviç Skalitskiy
Mihail Eduardoviç Rihter
İosif İvanoviç Kuzmin
Mihail Nikolayeviç Luzanov
İosif İvanoviç Meldenberger
Mukaş İmanbayev
İsa Baybasunov
Murat Salihov
İsmail Ahun Tohtahunov
Musa Toktosunov
İsmet İmin Ahunov
Niyazalı Sakenov
İvan
Zaharoviç Belousov
Nurdin Serkibayev
Kadır Mamoyarov
Nurkul Kulnazarov
Kan-Tay-Dyu
Omor Cumayev
Karimcan Yuldaşev
Kasım Sagınbayev
Pavel Konstantinoviç Lvov
Kasım Tınıstanov
Petr Nikolayeviç Goltsev
Kerim Kenenbayev
Petr Pavloviç Çepizubov
Kerim Nurmotov
Petr
Yuliusoviç Bergman
Kocakan Şorukov
Sabit Hocimamabayev
Kurman Ahun Nur Ahunov
Sadık Ahun Yusup Ahunov
Kurman Kambarov
Sadık Şaripov
Li-Ha Sami,
Sakmambet İsmailov
Lu-Çan-Toy
Samat Çalov
Lyudvig Kazimiroviç Krenitskiy
Sartbay Baybasunov
Lyufing Egor Emelyanoviç
Sergey Afanasyeviç Kaşevarov
Lyuft Aleksandr Aleksandroviç
Sergey
Mihayloviç Andres
Lyuft Konstantin Aleksandroviç
Sıdık Çonbaşev
Lyu-Je-Çin
Sıdık Tohtayev
Magay Andrey İnnokenteviç
Sultankul Şamurzin
Mamadcan Ahmetov
Şakir Galimoviç Şafikov
Mamat Hocanov
Şarip Ahun Yusupov
Tagay Esenamanov
Teodor Teodoroviç Miller
Tohta Ahun İsmailov