D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
133 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ gerçek mânâsı ile hak etmediğini anladı. Efganî’nin Petersburg’da yaptığı tavsiyeleri düşünmeye başladı ve kendi kendine yeniden ilim tahsil etmeye karar verdi. İlk olarak ehilleri tarafından yazılan hadis kitaplarını okumaya başladı. Rızaeddin Fahreddin’in fikrî gelişiminde ve tarihçi olmasında Orenburg Müftülüğü’nün büyük etkisi olduğu açıkça görülmektedir. Ufa’ya taşındıktan sonra ekonomik olarak rahatlayan Rızaeddin Fahreddin, “adeta, elifbadan başlar gibi yeni baştan okumaya, öğrenmeye giriştim” diyerek Ufa’ya taşınmaktan duyduğu sevinci dile getirmektedir. Eski tarihini, dinini, kültürünü öğrenmek için Arapça’nın çok önemli olduğunu kavrayan Rızaeddin Fahreddin Mısır’dan, Beyrut’tan ve İstanbul’dan kolilerle dil bilgisi, edebiyat, lügat ve çeşitli kitaplar ısmarlamaya başladı. Arapçasını ilerlettikçe; İmam Gazali, İbni Rüşd, İbni Arabi, İbni Haldun, İbnül Esir, Farabi, Zamahşeri, Yakut Hamevi, İbni Hallikan ve daha başka İslam mütefekkirlerinin, müverrihlerinin eserlerini inceleme kapısı onun için ardına kadar açılmış oluyordu. Rızaeddin Fahreddin Mısır ve Beyrut gibi şehirlerden Cemaleddin Efgani, Şeyh Muhammed Abduh, Kasım Emin, Ferid Vecdi, Tantavi-Cevheri, Reşid Rıza gibi yazarların eserlerinin yanı sıra, Suriyeli ve Lübnanlı Hristiyan yazarlardan Corci Zeydan, Yakup Sarruf ve Ferah Anton gibi müsteşriklerin eserlerini de okuyordu. Ayrıca bu şehirlerde çıkan el-Hilal ve el-Muktataf dergilerini de takip ediyordu. Yalnız Arapça eserlerle yetinmeyip, Türkçe yazılmış eserleri de topluyordu. Babur, Nevai, Ebulgazi ve başkaları gibi Çağatay Türkçesiyle yazan müelliflerin eserlerinin yanı sıra Osmanlıca yazılan tarih ve dil kitapları ile edebî eserlere de büyük önem veriyordu. Evliya Çelebi, Kâtip Çelebi, Naima, Cevdet Paşa, Ahmed Asım, Ahmed Midhat, Ahmed Vefik Paşa, Şemseddin Sami, Ziya Paşa, Namık Kemal, Abdülhak Hamid, Recaizade Ekrem, Rıza Tevfik, Abdullah Cevdet, Ahmed Faris Şidyak, Necip Asım, Veled Çelebi, Bursalı Mehmed Tahir gibi tarihçi, edebiyatçı ve mütefekkirler onu en çok ilgilendiren kişilerdi. Aynı zamanda Fuzuli, Baki, Nef’i, Nabi, Nedim ve Şeyh Galip gibi divan edebiyatının ileri gelenlerine ve hatta Servet-i Fünun ve Türkçülüğün yeni doğmaya başlayan edebiyatına da kayıtsız değildi. Onun Türkçü olmasında bu matbuatın etkisi olduğu muhakkaktır. Balkan Savaşlarının acı günlerinde Şura okuyucularına yazdığı kısa bir not onun Türkçülüğünü çok iyi ifade ediyor: “İşbu günlerde Türkiye’de bulunan dindaşlarımız ve nesil karındaşlarımız üstüne umûmî surette belalar ve kazalar geldi. Ve kazaların defedileceği vakit de belli değil. Karındaşlarımızın, toganlarımızın yanıp gittiği, kan ağladığı bir zamanda şadlık izhar etmeye bizim gücümüz yetmez. İşte bu nedenle beklenmeyen bir şekilde iyi bir değişiklik olmazsa önümüzdeki Kurban Bayramı bizim evimizde bayram töreni olmayacak, vacip amellerden başka adetlerin hiçbiri uygulanmayacak, belki matem olacaktır. Bayram için tebrik kartları ve telgraflar göndermememizin sebebi budur.” Rızaeddin Fahreddin Müftülüğün kütüphanesini düzenledikten sonra arşivini de düzenlemeye karar verdi. Bu çalışma sırasında önemli gördüğü birçok belgeyi kopya ederek daha sonra hazırlayacağı kitaplarının kaynaklarını oluşturdu. Arşivdeki 134 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z bu belgeler sayesinde, İdil-Ural bölgesinin Rusların hâkimiyetine girmesinden sonraki karanlık dönemini aydınlatmaya gayret etti. Arşivdeki belgelerden de istifade ederek 1900 yılından itibaren neşredilmeye başlanan Asar isimli eseriyle Rusya Müslümanlarının en meşhurlarının biyografilerini yazdı. Rızaeddin Fahreddin Müftülükte kadı olarak çalıştığı dönemde çeşitli vilayetlerden imtihan vermek için gelen öğrencilerden hediye/rüşvet almadığı gibi öğrencilerin liyakatlerine göre derece vermesi ile şöhret kazandı. Müftülüğün halkın görmeyi dilediği haklara sahip olmadığını bilse de imkân dairesinde onu ıslah etmeye çalıştı. Mahalleler ile münasebetleri sağlamlaştırdı. Normal halkın anlayacağı dildeki, dinî emirleri, fermanları bir araya toplayarak imamların ve muhtesiplerin el kitabı olacak Tanzimat (Kazan 1898) isimli eserini hazırladı. Böylece görevleri gereği çeşitli resmî kayıtlar tutmak zorunda olan imamların ve muhtesiplerin işlerini kolaylaştırdı. Müftülükte yapılan imtihanlar sırasında öğrencilerden alınan rüşvetin ortadan kaldırılmasına çalıştı. Kadılık görevinin yanı sıra Gani Bay tarafından bölgede yürütülmekte olan Usûl-i Cedit hareketini destekledi. Yeğeni Fatih Kerimi ile birlikte bu yolda büyük bir mücadele verdiler. Rızaeddin Fahreddin Tercüman vasıtasıyla tanıştığı İsmail Gaspıralı ile dostluk ve işbirliğini, Gaspıralı’nın vefatına kadar devam ettirdi. Rızaeddin Fahreddin’in çok yönlü bir aydın olarak yetişmesinde Gaspıralı ve Tercüman’ın büyük rolü oldu. Gaspıralı’nın ileri sürdüğü, ilk eğitimin yaygınlaştırılması, sanat okullarının açılması, ana dilin korunması, hayır cemiyetleri ve vakıfların kurulması, mektep ve medreselerde Usûl-i Cedit metoduyla ders verilmesi, Rusya’da yaşayan Müslümanların Rusça ve Avrupa dillerini öğrenmeleri, kadınların sosyal hayatta yerlerini almaları ve matbuatın yaygınlaştırılması fikrî ya da “Gaspıralı’nın temel prensipleri” denilebilecek bu maddeler Rızaeddin Fahreddin’in de bütün ömrü boyunca uygulamaya çalıştığı prensiplerden idi. Onun Gaspıralı ile olan ilişkileri, özellikle Orenburg Müftülüğü’ne kadı olarak tayin “İşbu günlerde Türkiye’de bulu- nan dindaşlarımız ve nesil karındaş- larımız üstüne umûmî surette belalar ve kaza- lar geldi. Ve ka- zaların defedile- ceği vakit de belli değil. Karın- daşlarımızın, toganlarımızın yanıp gittiği, kan ağladığı bir za- manda şadlık izhar etmeye bizim gücümüz yetmez. İşte bu nedenle beklen- meyen bir şekilde iyi bir değişiklik olmazsa önümüz- deki Kurban Bay- ramı bizim evi- mizde bayram töreni olmayacak, vacip amellerden başka adetlerin hiçbiri uygulan- mayacak, belki matem olacaktır. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|