D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
137 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ de onlara karşı: “bundan sonra Başkurt edebiyatı ihya edecekler asıl bunlar olacaklardır. Eğer de Başkurt kavmi iktisadî ve içtimâî cihetlerden inkıraz belasına uğramasa ömrünüz olsa görürsünüz, bu çocuklar Başkurtların Lomonosovları (Lomonosov meşhur Rus yazarıdır) olurlar ve sizin Tatar edebiyatınız ile yarışan bir de Başkurt edebiyatı meydana getirirler, Kazaklar, Mişerler de tabiî Başkurtlardan ibret almadan durmazlar” dediler. Doğrusunu söylemek gerekirse bu işlerin olması uzak ihtimal değildir. Başkurt, Kırgız, Mişer ve Nogaylar kendi edebiyatlarını ihdas etmeye başladıklarında Tatar edebiyatı yanına bir de Tipter edebiyatı koyulur. Her şeyi ana dili ve işitildiği gibi yazma kaidesine bina edip yazmaya başlarlar, onun peşinden de köy başına bir edebiyat, ilçe başına bir şive çıkıp iş tamam olur.” Rusya’daki Müslümanların 1920’li yıllara kadar çıkardıkları gazete, dergi ve kitaplar bugün Osmanlıca okuyabilen hemen hemen herkesin anlayacağı bir dille yazılıyordu. Fakat İhtilalden sonra Tatar, Kazak, Başkurt, Özbek, Kazak, Kırgız ve diğer Türk boylarının kendi şivelerinde edebiyatlarını terakki ettirmeleri, yüzyılın başında bir ölçüde gerçekleşmiş olan dil birliğini yok etti. Bugün artık aynı soydan gelen insanlar birbirini anlayamıyor ya da Türk Dünyası’nın ortak dili olan Rusça ile konuşuyorlar. Rızaeddin Fahreddin’in bu meseleleri önceden görüp dikkat çekmesi şayan-ı dikkattir. 26 Ocak 1918’de Orenburg Müslüman Harbi Şurası Vakit Matbaası’nı kapattı. Böylece Vakit gazetesi ve Şura dergisinin yayın hayatı sona ermiş oldu. Rızaeddin Fahreddin işsiz kaldı. Bu sırada Ufa’da faaliyet göstermekte olan İç Rusya ve Sibirya 18 Şubat 1918 tarihinde ailesini Orenburg’da bırakarak Ufa’da kurulan Millet Meclisinde görev almak üzere Ufa’ya gitti. Millî İdare azaları arasında topraklı muhtariyet yani İdil-Ural’da ayrı bir cumhuriyet kurulması fikrini savunan az sayıda kişiden birisi idi. Alimcan Barudi ile Rızaeddin Fahreddin başlarında bulunduğu Diniye Nezareti’nin üyelerinin çoğu bu siyasî fikrî benimsiyorlardı. Rızaeddin Fahreddin bir karış olsa da Müslümanların yaşadığı yerin istiklali için çalışmanın gerekli olduğu kanaatindeydi. Rızaeddin Fahreddin’in Millet Meclisi’ne bağlı Diniye Nezareti’ndeki görevi 25 Nisan 1918 tarihinde Bolşeviklerin Millî İdare’ye el koymasıyla sona erdi. Ufa’da çıkmakta olan Turmuş gazetesinin 28 Nisan 1918 tarihli nüshasında Müftü Alimcan Barudi, Rızaeddin Fahreddin ve diğer kadılar tarafından Millî İdare’ye Bolşeviklerin el koyması şiddetle tenkit edildi. 1923’te Ufa’da toplanan I. Müslüman Nedvesi’ne hasta olduğu için katılamadı. Nedveye katılan delegelerin ileri gelenleri evinde onu ziyaret ederek Müftü seçmek istediklerini bildirdiler. Rızaeddin Fahreddin, kendi planları olduğunu ve Müftülükten Rusya’daki Müslümanların 1920’li yıllara kadar çıkardıkları gazete, dergi ve kitaplar bugün Osmanlıca okuyabilen hemen hemen herkesin anlayacağı bir dille yazılıyordu. 138 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z zaten istifa edeceğini bildirerek teklifi kabul etmek istemedi. Fakat Nedveye katılan delegelerin çoğunluğunun oyu ile Müftü seçildi. Böylece Rızaeddin Fahreddin’in 1936 yılına kadar sürecek Müftülük vazifesi resmen başlamış oldu. Komünist dönemde din görevlisi olmak kolay değildi. Yapılan baskı ve yıldırma taktikleri Rızaeddin Fahreddin’i canından bezdiriyordu. 1924 yılında Kazan Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde okumakta olan kızı Zeynep ve Moskova’daki bir enstitüde okuyan oğlu Said babaları Müftü olduğu için öğrencilikten çıkarıldılar. Bu nevi uygulamalar esasında sadece Rızaeddin Fahreddin’e yönelik değildi. Bu yıllarda dinî görevde bulunan pek çok şahsın çocuklarının öğrenciliklerine son verilmesi için sanki gizli bir emir yayınlanmıştı. Kendi çocuklarının üzüntüsü yetmezmiş gibi diğer mekteplerden atılan öğrencilerin ebeveynleri de Rızaeddin Fahreddin’i bu konuda hükûmet nezdinde girişimde bulunması için sıkıştırmaya başladılar. Rızaeddin Fahreddin, dönemin Bütün Rusya Merkez Yürütme Komitesi (Vserossiyskiy Tsentralnıy İspolnitelnıy Komitet) Başkanı Kalinin’e ve Komite’deki Azeri üye Neriman Nerimanov’a mektup yazarak, babalarının görevleri yüzünden okullardan atılan çocukların tekrar okullarına dönmelerine izin verilmesini istedi. Yazılan mektuplar amacına ulaştı ve Zeynep ile Said yeniden okullarına döndüler. Fakat bu hak sadece Rızaeddin Fahredin’in çocuklarına mı tanınmıştı, yoksa bütün öğrencilere mi, bu konuda bilgi yoktur. Hükûmet din görevlilerini yıldırmak için karar üstüne karar alıyordu. Tek gaye din görevlilerini istifa ettirmekti. Bunun için 1925 yılında dinî görevde bulunanlara ek vergi getirdiler. Zaten az olan maaşından başka geliri olmayan Rızaeddin Fahreddin kütüphanesindeki Tercüman, Vakit, Şura ve yabancı ülkelerden topladığı, gazete ve dergi koleksiyonlarının büyük bir kısmını satarak hükûmetin tayin ettiği vergileri ödemek zorunda kaldı. 1926’da Rusya’dan ayrılmaya karar verdiyse de başaramadı. Türkiye’de yaşamakta olan arkadaşı Abdürreşid İbrahim’e yazdığı 7 Mart 1926 tarihli bir mektubunda Ufa Müftülüğü’nün 30 Mayıs 1926 tarihinde bir Nedve toplanmasına hükûmetin izin verdiğini yazıyor ve Nedve dağıldıktan sonra rızkını aramak için yollara düşeceğini yazıyordu. Gitmek için Kaşgar’ı seçmişti. Kaşgar’a gidip bir medreseye girmek, bulunursa çocuklar okutmakla meşgul olup son günlerini tamamlamak istiyordu. Başka “Bizim kendi halkımızda fikir, himmet, ahlak ve hamiyet kabilinden şeyler iflas etti. Aramızdaki ihtilaf ve iftirâk (ayrılma, dağılma) günden güne artıp güçlenmektedir. Biz şimdi ‘O gün insan kardeşinden ana-babasından, karısından ve çocuklarından kaçar.’ sözünü şu dünyadaki vaktimizde gördük.” Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|