D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
143 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Üniversitesi Tarih Fakültesi SSCB Halkları Tarihi Bölümü başkanlığına getirildi. 1935- 1937 yılları arasında Azerbaycan’da çalıştı ve Azerbaycan tarihi ile ilgili pek çok eser hazırladı. Ancak bunları bastırma imkânı bulamadı ve 1937’de tutuklandığı zaman bütün evraklarına el konulduğu için akıbetleri hakkında da bilgi yoktur. 1936 yılının sonunda SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan Şubesi’nin başkanı R. Ahundov’un tutuklanmasıyla, Azerbaycanlı ve Azerbaycan’da çalışan bilim adamları için dehşetli devir başladı. Üniversitede çalışan profesörlerin hemen hemen tamamı ile birlikte Aziz de tutuklandı. Baskı ve işkencelerle yapılan sorgulamada “1925 yılından itibaren Bakü’de İngiliz himayesinde Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Tataristan, Başkurdistan ve Dağıstan’ı içine alan bir Türk-Tatar devleti kurmak için karşı devrimci örgütlerle iş birliği yapmak”, “Pantürkist faaliyetlerde bulunmak”, “Türkiye ve Japonya lehine casusluk yapmak” gibi çeşitli uydurma suçları kabul etmek zorunda kaldı. Bakü’de 12 Ekim 1937 tarihinde Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ceza kanununun 64, 63-1, 69, 70 ve 73. maddelerinden suçlu bulunarak kurşuna dizildi. Mezarının yeri hâlâ belli değildir. Eşinin ölümünden sonra Rabia da tutuklandı ve 5 yıl süreyle Sibirya’daki bir çalışma kampına gönderildi. 1943 yılında çalışma kampından çıktıktan sonra büyük şehirlerde yaşaması yasaklandığından Kozlovk isimli kasabada yaşadı ve kocasının aklanmasından sonra Tataristan’a dönebildi. Aynı yıl Aziz’in Bakü’de çalışan kardeşi Abdülkadir de tutuklanarak kurşuna dizildi. Adı uzun süre yasaklılar listesinde kalan Aziz hakkında Azerbaycan, Tataristan ve Özbekistan matbuatında ilk makaleler 1962’den itibaren yayınlanmaya başlandı. Adı geçen ülkelerde son yıllarda Aziz hakkında çeşitli makale ve eserler yayınlanmakta olup, Tataristan’da ise eserleri yeniden basılmaya başlanmıştır. Eşi Rabia 1955’te kocasının aklanması için SSCB Yukarı Sovyeti Başkanı Voroşilov’a müracaat etti. 16 Mart 1957 tarihinde Aziz’in suçlu olmadığı, SSCB Anayasa Mahkemesi Askeri Bölümü tarafından kabul edildi ve suçsuz yere kurşuna dizildiği anlaşıldı. Böylece Aziz aklanmış oldu. Tatarcanın ilk etimolojik sözlüğünü hazırlayan ve edebî tenkitçiliğin öncülerinden olan Cemaleddin Velidî 12.10.1887’de Kazan yakınlarındaki Apas ilçesinde molla ailesinde doğdu. Okuma-yazma ve ilk Kur’an derslerini babasından aldıktan sonra İş- Bubi köyündeki Bubi Medresesi’ne gitti. Bu medrese İç Rusya ve Sibirya bölgesinin en meşhur medreselerinden biri idi. İstanbul’da bir müddet Mekteb-i Sultanî’de eğitim gören Abdullah Bubi kardeşleri Ubeydullah ve Muhlise ile birlikte modern bir medrese kurmuşlardı. Velidî, doğru düzgün yolu dahi olmayan bu medreseye sadece merkezî Rusya’dan değil, Sibirya ve Türkistan’dan öğrencilerin geldiğini yazmaktadır. Bu medrese 1912 yılında İşmi İşan isimli bir mollanın şikâyeti üzerine Rus jandarması tarafından Panislamist ve Pantürkist fikirler yaydığı bahanesiyle kapatıldı, Abdullah ve Ubeydullah Bubi kardeşler sürgüne gönderildi. 144 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z Bubi Medresesi’nde İslamî ve dünyevi bilimlerin yanı sıra, Rusça ve Fransızca da öğrenen Velidî, eğitimini tamamladıktan sonra Kazan’a giderek 17 numaralı medresede bir müddet çalıştı (1910-1911). Rusya Müslümanlarının en zenginlerinden olan Ahmed Bay’ın Orenburg şehrinde kurmuş olduğu Hüseyniye Medresesi’nden davet alınca Kazan’dan Orenburg’a taşındı ve bu medresede çalışmaya başladı (1911-1917). Bu şehirde Fatih Kerimî’nin başmuharrirliğinde çıkmakta olan Vakit gazetesinde yazarlık hayatına başladı. Bu dönemde başlayan isim tartışmalarına (Türk mü, Tatar mı) yazdığı Millet ve Milliyetçilik (Kazan 1914) isimli eserinde, iki tarafın da memnun olacağı yeni bir kavramın “Türk-Tatar” adının kullanılmasını teklif etmektedir. 1917 İhtilalinden sonra Kazan’a giderek Eylül 1918 tarihinden itibaren Kurultay gazetesinde çalışmaya başladı. (Z. Velidî Togan, Kurultay gazetesinin Fuad Tuktar, Şerif Kemal ve C. Velidî tarafından çıkarıldığını yazmaktadır.) Ancak gazete yöneticileri ile anlaşamadığından istifa ederek Aralık 1918-Mayıs 1919 tarihleri arasında Kazan yakınlarındaki Kışkar Medresesi’nde ve Tetüş kasabalarında öğretmenlik yaptı. Bu dönemde etraftaki köy ve kasabalara geziler yaparak daha sonraki yıllarda basılacak olan Tatar sözlüğü için derlemeler yaptı. Bir müddet sonra yeniden Kazan’a giderek Doğu Akademisi ve 1923 yılından itibaren yine Kazan’daki Doğu Pedagoji Enstitüsü Tatar Dili ve Edebiyatı bölümünde doçent olarak çalışmaya başladı. Stalin döneminde Tataristan’da sosyal bilimlerde araştırma yapanlara yönelik “rejim düşmanı ve asalaklar” kampanyası C. Velidî ile başlatıldı. G. Tulumbay’ın öncülüğünde Yanalif dergisinde C. Velidî’yi “açıktan burjuva milliyetçiliği propagandası yapmakla” suçlayan karalama kampanyası başlatıldı. 8 Mayıs 1931’de C. Velidî’nin de aralarında bulunduğu 17 kişilik yazar, bilim adamı, gazeteci ve ekonomist aynı gece tutuklandı. Tutuklanma sebepleri; “devrim karşıtı ve Sultan Galiyevci olmak”, “Arap alfabesinin yerine amele koyulan Latin alfabesine karşı gelmek”, “Tatarlar arasında burjuva milliyetçiliğini yaymak” gibi uydurma suçlardı. Bu 1920’li yıllardan sonra Türk- Tatar aydınlara karşı yürütülen kampanyanın devamı niteliğinde olup, aydınlara karşı başlatılan yeni bir kampanyaydı. C. Velidî’nin tutuklanmasından yaklaşık bir ay sonra yapılan mahkeme sonunda ceza kanunun 58-10. ve 58-11. maddelerine göre beş yıl süreyle Kuzey Rusya’daki bir çalışma kampına gönderilmesine karar verildi. Çalışma Stalin döneminde Tataristan’da sosyal bilimlerde araştırma yapan- lara yönelik “rejim düşmanı ve asa- laklar” kampan- yası C. Velidî ile başlatıldı. G. Tulumbay’ın öncülüğünde Yanalif dergisinde C. Velidî’yi “açıktan burjuva milliyetçiliği pro- pagandası yap- makla” suçlayan karalama kam- panyası başlatıldı Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|