D ü Ş Ü n c e d ü n ya s I n da
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
141 S İ Y A S E T V E K Ü L T Ü R D E R G İ S İ Aziz, 1925 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nde işe başladı ve bir yıl sonra eşi Rabia Hanım, büyük oğlu Salman ve ikiz oğulları Mikail ve İsrafil de Kazan’dan Bakü’ye geldiler. Üniversitede ve pedagoji enstitüsü’nde dersler vermekte olan Aziz, ders notlarını hazırlamak için Bakü kütüphanelerinde ve arşivlerinde durmadan çalışıyordu. Bu sırada ikizlerden İsrafil’in vefatı aileyi derin bir üzüntüye boğdu. Bu acılı günlere denk gelen ve bütün Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Türkologlarının toplandığı Bakü Türkoloji Kurultayı’nın (1926) organizasyonunda aktif olarak çalıştığı gibi “Türk- Tatar Halklarının Tarihî Edebiyatının İnkişafı” isimli bir de tebliğ sundu. Bu tebliğde ileri sürülen fikirler 1937’de ona karşı ileri sürülen esassız, yalan iddiaların da kaynağını teşkil etti. Kasım 1926’da Özbekistan yöneticileri Aziz’i Semerkand Pedagoji Enstitüsü Orta Asya Tarihi Bölümü’nde Özbek tarihi konusunda yapılan araştırmalara yardımcı olması ve seminerler vermesi için Semerkant’a davet etti. Aziz 1937 yılına kadar Semerkant ve Taşkent’teki çeşitli eğitim kurumlarında dersler ve seminerler verdi. Bu vesile ile Özbekistan’daki kütüphane ve arşivlerde çalışma imkânı buldu. Çalışmalarından memnun kalan Özbek yöneticiler Aziz’e 1930’da iyi bir maaş ve ev karşılığında, devamlı olarak Özbekistan’da çalışması için teklifte bulundularsa da kabul etmedi. 1927’de Bakü’de Hazarların Menşei Hakkında Kayıtlar isimli eseri basıldı. Bu eseri de 1937’deki soruşturma dosyasına suç delili olarak koyulmuştur. Aynı yıl Moskova’da Tatar Tarihi isimli kitabı ve “Tatar Burjuvazisi Tarihinden”, “Kazan Tatarlarında Feodal Sınıfın Yıkılması Tarihi” isimli makaleleri basıldı. Bu çalışmaları neticesinde aynı yıl Bakü Üniversitesi’nde doçentliğe, Yüksek Pedagoji Enstitüsü’nde de İçtimai Tarih Şubesi’nin dekanlığına tayin edildi. Bir yandan da Azerbaycan Devlet Arşivleri’nde çalışmaya başlayan Aziz, hem araştırmaları için kaynaklar toplama imkânına kavuştu hem de arşivin tasnif ve yeniden düzenlenmesine hizmet etti. 1927’de “Özbek halkının menşei problemi”, “Pugaçev İsyanı ve Tatarlar”, “Volga Boyu Tatarlarının Sosyal İnkişafının Merhaleleri”, “İsyan Devirlerinde Tatarlar” isimli çalışmalarıyla profesör oldu. Kazan Üniversitesi profesörlerinden N.N. Firsov onun bu başarılı çalışmalarını Kızıl Tataristan gazetesinde yayınlanan bir makalesiyle hemşerilerine tanıttı. Aynı yıl Semerkant Üniversitesi’nde de meşhur tarihçi V. Barthold’n desteğiyle profesör seçildi. Aziz, bu yıllarda durup dinlenmeden çalışmaktadır. Amcazadesi Ali Rahim’e yazdığı mektuplarda çıktığı Orta Asya seyahatlerinden ve orada yaptığı araştırmalardan bahsetmektedir. Türk halklarının tarihi Aziz Ubeydullin’in esas uğraş sahası idi: “XIX. Asırda Azerbaycan Türklerinin Tarihi” ve “XIX. ve XX. Asırlarda Türk-Tatar Halklarının İçtimai Hareketlerinin Tarihi” bu yıllarda üzerinde çalıştığı konulardan bazıları idi. 1928’de SSCB Komünist Akademisi Tarihçi Marksistler Cemiyeti’nin asıl üyesi seçildi ve cemiyetin ilk genel kongresinde “Müslüman Burjuvazisinin İdeologu Gaspirinski” adıyla bir bildiri sundu. 1928-1929 yıllarında Taşkent ve Semerkant’ta Türk halkları tarihi üzerine seminerler verdi. 1929’da Azerbaycan Devlet Üniversitesi’nin 142 D Ü Ş Ü N C E D Ü N Y A S I N D A T Ü R K İ Z kuruluşunun onuncu yılını kutlama komitesine üye seçildi ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde Tarihçiliğin On Yılı isimli eseri hazırlama komisyonunda vazife aldı. Aziz, Azerbaycan’da 10 yılda basılan tarih kitaplarını ve makaleleri incelenerek Azerbaycan’da On Yılda Tarih İlminin İnkişafı isimli geniş kapsamlı bir eser hazırladı. Bu eserde Azerbaycan’da modern tarih yazımın başlangıcı, araştırmaların inkişafı ve araştırma istikametleri ilmî olarak incelenmiştir. Aziz’in çalışmakta olduğu Bakü Üniversitesi Şark Fakültesi, 1930’lu yıllarda SSCB’nin en güçlü Şarkşinaslık merkezlerinden birine hâline gelmişti. SSCB’nin en meşhur Türkolog ve İslam araştırmacıları Bakü’ye gelerek dersler ve seminerler veriyorlardı. Üniversitenin diğer fakülteleri ile mukayese edildiğinde Şarkşinaslık Fakültesinde çalışan Azerbaycanlıların sayısı çok fazlaydı. Kısa bir sürede Şarkşinaslık Fakültesi yüksek okullarda Türkçe ders verebilecek 53 uzman yetiştirmişti. Bundan rahatsız olan komünistler üniversiteyi muhtelif yüksek mekteplere parçalayıp, esasında kapatarak Aziz’in ve yerli kadroların yetiştirilmesi için uğraş veren diğer hocaların pedagojik faaliyetlerini azalttılar. Aziz üniversiteden ayrıldıktan sonra Azerbaycan İlmî Tedkikat Enstitüsü’nün Tarih Bölümüne başkanlık yapmaya başladı. Bu yıllarda Azerbaycan ve Özbekistan’da tarih ders kitaplarının hazırlanmasında çalıştı. 1931-1933 yılları arasında Moskova, Bakü, Semerkant ve Taşkent üniversitelerinde “Türk Halkları Tarihi” dersleri verdi ve araştırmalar yaptı. İlmi faaliyetlerinin yanı sıra içtimaî ve siyasî işlerle de ilgilendi; Bakü şehrinin Voroşilov ilçesi meclis üyeliğini de bir müddet yürüttü. Azerbaycan İlmî Tedkikat Enstitüsü daha sonra SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan Şubesi olarak yeniden yapılandırıldı. Enstitüde Azerbaycan ve Orta Doğu ülkelerinin tarihinin incelenmesine hususi dikkat ediliyordu. Bundan rahatsız olan komünistler enstitüyü kapatarak SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan Şubesi olarak yeniden yapılandırdılar. Böylece SSCB’de Türk-İslam tarihi araştırmalarının merkezi olma yolunda ilerleyen Bakü’nün önü kesilmiş oldu ve yerli kadroların yetiştirilmesi sekteye uğratılmış oldu. Aziz’in üstünde 1931-1932 yıllarından itibaren Stalin’in kara bulutları dolaşmaya başladı. Eserleri ve makaleleri artık neşredilmiyor, muhtelif bahanelerle neşriyat planlarından çıkarılıyordu. Bir müddet sonra yazılı ve şifahî esassız tenkitler, manasız şüphe dalgası Aziz’in üzerine hücum etmeye başladı. 1933 yılında esassız hücumlar iyice artmaya başladı. Aziz için Bakü’de yaşam zorlaşmıştı. Hücumlardan kurtulmak için önce Kuzey Kafkasya’daki Pyatigorsk şehrine taşındı ve burada Kabarda-Balkar Pedagoji Enstitüsü’nde dersler vermeye başladı. İlmî faaliyetlerine de devam ederek Kabarda- Balkar’da Feodal Münasebetlerin Tarihi isimli çalışmasını hazırladı. Lakin eserini bastıramadı. Burada da hücumlar peşini bırakmadı. Kazan Pedagoji Enstitüsü’nden Tataristan Tarihi isimli eserin hazırlanması ve dersler vermek üzere davet alınca, belki doğduğum şehirde rahat ederim, esassız hücumlardan kurtulurum düşüncesiyle Kazan’a döndü. Fakat Kazan’da vaat edilenlerin hiçbiri yerine getirilmediği gibi, eser ve makalelerinin basılması da engelleniyordu. 1935’te yeniden Azerbaycan’a döndü ve 1936’da Azerbaycan Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|