214
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
Muhiti Hakkında Hatıra), Şincang Tarix Matiryalliri (13), Şincang Xelq Neşriyati,Ürümçi, 1984.
MAQALİLİRİ İlmiy (2007), (İbrahim Muti Bilimsel Makaleleri), Pekin: Milletler Neşriyati.
NİYAZ, İbrahim (1984), “Atuş Nahiye Ekisak Kentide Yeqinqi Zaman Penni Maaripniñ Dunyağa Kelişi”,
Şincang Tarix Matiryalliri (13), Şincang Xelq Neşriyati, Ürümçi.
YALKUN, Rozi (2010), “20-Esirdiki Tunci İslahatçi”, Şincang Medeniyiti, Sayı. 5, Ürümçi.
Seyit, Mirehmet - Yalqun Rozi ve Ablikim Zordun, Memtili Ependi, Şincang Universiteti Neşriyati,
Ürümçi, 1998.
Şin’içiro, Oişi, “Qeşqerdiki Ceditçilik Herikiti” (Kaşgar’daki Ceditçilik hareketi), Çeviren: Ömercan Nuri,
Şincang Tezkiriçiliki, Sayı 2, 2000.
Nuşrivan Yauşefning Sayahiti Heqqide, Şincang Tezkiriçiliki, Sayı: 2, 2004
Talip, Abdulla, Uyğur Maaripi Tarixidin Oçeriklar, Şincang Xelq Neşriyati, Ürümçi, 1998.
Tatliq, Erşidin, “1949-Yıldın Burun Şincangda Çıkarılan Gezit-Jornallar”, (http://uyghur.xjass.com/
lading/content/2009-04/07/content_74246.htm)
ALP, Tekin, İbrahim (2000), Memtili Ependi Şeirliri, Ürümçi: Şincang Xelq Neşriyati.
Tömür, Xevir, “Abduqadir Damolla” (Tarixi Oçerik), Bulak, Sayı. 1, Ürümçi, 1981, ss. 226-269
“Onsu Nahiyesi Tezkirisi”din, Şincang Tezkiriçiliki, Sayı. 3, Ürümçi, 2005, ss. 51-64 Uyğur Edebiyatı
Tarixi 3, Milletler Neşriyati, Pekin, 2006.
Ze’idi, Mahmud, “Turpan Rayonida Azadliqtin İlgiriki Medeniyet-Maaripiniñ Barliqqa Kelişi”, Şincang
Tezkiriçiliki, Sayı. 3, Ürümçi, 1994, s. 15-21
215
Doğumunun yüz yirminci yılına…
Kırımlı Türk şair ve dil bilgini Bekir Sıdkı Çobanzade, bundan yaklaşık yüz
yirmi yıl önce 15 Mayıs 1893 tarihinde Kırım’ın Karasubazar şehrinde doğmuştur.
1
Babası Kurtvaap Ömeroğlu ve annesi Vaide Şerife ona “Bekir” adını koymuş,
“Sıdkı” adı (1905-1909 yılları arasında okuduğu) Karasubazar Rüşdiyesi’nin müdürü
tarafından verilmiştir.
2
Rüşdiyenin bitirme sınavını yapan kurulda İsmail Gaspıralı
da vardır. Sonradan soyadı olarak kullanacağı “Çobanzade”yi bu okulu bitirirken
(başarısından ve babasının çoban olmasından dolayı) kendisine yöneltilen “Maşala
Çobanzadege !” vb. takdir ifadelerinden dolayı benimsemiştir.
Çobanzade 1909-1915 yılları arasında Türkiye’de bulunmuştur. Cafer
Seydahmet (Kırımer) başkanlığındaki Kırım Talebe Cemiyeti’nin himayesinde yatılı
olarak Galatasaray Mekteb-i Sultanîsi’nde okumuştur.
3
Bu yıllarda okul müdürü
olan Tevfik Fikret kendisine büyük ilgi göstermiştir. Çobanzade’nin 1911’de
yayımlanan ilk şiirlerinde (“Anaŋ Kayda” ve “Sabancınıŋ Toprakka Maktavları”)
Fikret’in etkisi vardır.
Türkiye’de bulunduğu yıllarda II. Meşrutiyet ikliminde Türkçülük ve
vatanseverlik duyguları daha da gelişmiş, 1914’te Kırım’a dönmesine rağmen I.
Dünya Savaşı için Rusların ilân ettiği seferberlik çerçevesinde askere alınmamak
(bir anlamda Ruslara hizmet etmemek) için kaçarak Romanya üzerinden gizlice
Kırımlı B
İ
r Türk Çobanın
Türklük B
İ
l
İ
m
İ
ne
İz Bırakan Şa
İ
r Oğlu:
Bek
İ
r S. Çobanzade
Yrd. Doç. Dr. Kenan Acar
*
* Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyesi.
216
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
tekrar Türkiye’ye gelip İstanbul Üniversitesi
Filoloji Fakültesi’ne kaydolmuştur. Burada kısa
bir süre kaldıktan sonra 1916 yılında okuldaki bir
öğretmeninin desteğiyle (Macar milliyetçiliğinin
etkisiyle Türk milliyetçiliği duygularının daha da
gelişeceği) Macaristan’a gitmiştir. Çobanzade, Türk
kavimlerine ilgi duyduğu için kendisiyle beraber
Macaristan’a giden H. Zübeyir Koşay ile çok yakın
arkadaştır.
Macaristan’daki Peter Pazmany Egyetem
Üniversitesi Doğu Dilleri Fakültesi’nde Rasony
ile beraber Németh’in öğrencisi olan Çobanzade,
İgnacz Kunocz’un danışmanlığında hazırladığı
“Kıpçakların Codex Cumanicus Yazma Edebiyat
Âbideleri ve Türk Dillerinde Telâffuzun Temel
Problemleri” adlı tezle doktor olmuştur.
Bekir Çobanzade kendisinde bir ilim
adamının parıltılarını gören hocası ünlü Türkolog
Németh’in bütün kalma ısrarlarına rağmen 1920
yılında İstanbul üzerinden (o yıllarda özerk
cumhuriyet statüsü kazanan) Kırım’a dönmüştür.
1921-1922 yıllarında Tutayköy Pedagoji Tehnikumu’nda Tatar Dili ve Edebiyatı
dersleri okuturken kendilerinin yanında beyaz generallere karşı mücadele verdiği
Bolşeviklerin milletine yaptığı baskıdan bunalmış, bu sıkıntısını Abdullah Lâtifzâde,
Ömer İpçi ve diğer arkadaşlarıyla edebî faaliyetlerde bulunarak gidermiştir.
1922 yılında profesör olan Çobanzade 1924 yılına kadar Kırım Üniversitesi Şark
Fakültesi’nde hem yöneticilik yapmış hem de “Türk Dillerinin Mukayeseli Grameri”
dersleri vermiştir.
Çobanzade Kırım’da çalıştığı yıllarda (daha sonra aktif olarak ilgileneceği)
Lâtin esaslı ortak Türk alfabesinin oluşturulması, ortak edebî dile esas olacak Türk
şivesinin belirlenmesi ve imla birliğinin sağlanması konularında kafa yormaya
başlamıştır. Bunun semeresi olarak 1924 yılında (iki yıldır Lâtin esaslı alfabe için
faaliyetlerini sürdürmekte olan Yeni Alfabe Komisyonu’na katılmak üzere) Samet
Agamalıoğlu tarafından Azerbaycan’a davet edilmiştir. Çobanzade 1937 sonlarına
kadar devam eden Bakû Üniversitesi Türkoloji Profesörlüğü yıllarında (Sovyetler,
Kırımlı gençlerin I. Dünya Savaşı öncesindeki gibi Türkiye’ye gelmelerine izin
vermediğinden) yüzden fazla Kırım Türk gencinin Azerbaycan’da okumasını temin
etmiştir.
4
Bakû’da bulunduğu sırada Çobanzade’nin kalbinin Kırım için attığının
en önemli delili, 1925 yılında dil araştırmaları ve bazı temaslar için gönderildiği
Çobanzade
Kırım’da çalıştığı
yıllarda (daha
sonra aktif olarak
ilgileneceği)
Lâtin esaslı ortak
Türk alfabesinin
oluşturulması,
ortak edebî dile
esas olacak
Türk şivesinin
belirlenmesi ve
imla birliğinin
sağlanması
konularında
kafa yormaya
başlamıştır.
Dostları ilə paylaş: |