Qadın sakitləşmiş kimi görünürdü. Gənc yenə tənbəkisini çəkirdi. Am
ma artıq qadına tərəf baxmırdı.
Professor evdə onu gözləyən ar va dını,
indi həmişəkindən çox sevdiyi
çəhrayı yanaqlı uşaqlarını düşünür dü.
Qəssab isə bir az əvvəl dediyi üç qurbanı ikiyə endirmək üçün vicda
nını yola gətirirdi. Hətta sahilin işıqları görünəndə iki qurban birə endi. Həm
də onu artıq Qurban bayramında kəsəcəkdi.
Qayıqdan ilk tullanan professor oldu. Onun dalınca qayığı gənc tərk
elədi. Qəssab qaçaqaça, hoppanahoppana bir andaca yoxa çıxdı.
Sarışın qadın ən axıra qalmışdı. Yellənən qayıqdan sahilə düşməyə heç
cür cəsarət etmirdi. Köməkçi əlini ona uzatmaq istədi. Amma qadın bu tər
qoxulu kobud adamın əlini tutmamaq üçün sıçrayışla sahilə atıldı, qürurlu
və dəbdəbəli yerişlə buradan uzaqlaşdı.
Haldun Tanerin eyniadlı hekayәsi әsasında işlәnmişdir.
Düşün və cavab ver
3
3.
s rd yanğın zamanı v ondan sonra obrazların
xarakterini açan
inc m qamları qeyd edin.
4. “Bağda rik var idi, salam leyk var idi, bağdan rik qurtardı, sa -
lam leyk qurtardı” atalar sözü hekay nin hansı q hr manının dav -
ranışına uyğundur?
5. M tni bitkin hiss l r bölün. s r mühakim xarakterli sonluq
yazın. Yazınızda “ekstremal v ziyy t”, “psixoloji m qam”, “eqoizm”,
“altruizm”, “centlmen” kimi söz v ifad l rd n yerli-yerind isti -
fad etm y çalışın.
Dil qaydaları
6. M tnd göy r ngl verilmiş hansı cüml d bir subyekt başqa bi rini
h r k ti icra etm y yön ldir?
İcbar növ feill rd h r k tin obyekti il yanaşı, n azı,
iki subyekti
olur: 1) h r k t yön ld n, 2) h r k ti bilavasit icra ed n.
Qoca (I subyekt) n v sind n g l n m ktubu (obyekt) qızına (II sub-
yekt) oxut du.
Bu növ feill r
-dır
4
, -t ş kilçil ri vasit sil düz lir.
Yadda saxla!
İCBAR NÖV
I
BÖLMƏ
30
Çap üçün deyil
7
7. Aşağıdakı cüml l rd icbar növ feill rin altından x tt ç kin.
Gülp ri C f ri
gönd rib iki fayton tutdurdu, faytonun birin nök ri
v şeyl ri qoyub o birin d özü Nur ddinl oturdu. Erk n gedib
m nzil çatmaq üçün faytonları qovdurdu. (S.S.Axundov)
8. Verilmiş cüml l rd h r k tin obyektini v I,
II subyektini mü y -
y n edin.
Nümun :
Xudayar b y (I subyekt), m ktubu (obyekt), mollaya
(II subyekt) yazdırdı.
1. Dün n Tahir mi bağda ustalara quyu qazdırdı.
2. S m d m ktubu oğluna yazdırdı.
3. Fermerl r torpağı f hl l r şumlatdılar.
4. “Az rbaycan” şeirini mü llim biz dün n oxutdurdu.
9. Hansı cüml l rd feil icbar növd olsa da, h r k ti bilavasit icra
ed n (II subyekt) m lum deyil?
1. Qonşumuz bağda quyu qazdırdı.
2. Ana m ktubu qızına yenid n oxutdurdu.
3. Mü llim bu gün inşa yazdırdı.
4. Kral m şhur r ssama öz portretini ç kdirdi.
10. H r sırada verilmiş iki cüml ni icbar
növ feilli bir cüml il v z
edin.
1. Ata yorulmuşdu. Odunları uşaqlar daşı dılar.
2. N n eyn yini itirmişdi. M ktubu n v si oxudu.
3. S lim x mir xör kl rini çox sevir. Bacısı onun üçün x ng l bişirdi.
*
11. Aşağıdakı cüml l rd x b r v zif sind işl n n feill rin hansı
qrammatik m na növün aid olduğunu mü yy nl şdirin.
Bu gün uşaqlar bayram tonqalı yandırdılar.
Oğlan iti parkda g zdirirdi.
F hl l r işi dayandırdılar.
Yeni g l n müh ndis köhn binaları sökdürdü.
S rv r Gülnazı inandırdı.
Bakıdakı n göz l binaları H.Z.Tağıyev tikdirmişdir.
*
12. Debat.“Oğul m nimdir g r, oxutmuram, l ç kin” (M. .Sabir)
mis ra sında feilin m lum, yoxsa icbar
növ aid ol du ğunu mü y -
y n l şdirin. Fikrinizi saslandırın.
FƏRD VƏ CƏMİYYƏT
31
Çap üçün deyil
Ü
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TƏKRAR
1.
Bu bölm d tanış olduğunuz yeni sözl ri onların izahı il uy ğun -
laş dırın.
1) xaniman
A
)
b zi simli musiqi al tl rinin qolun da -
kı bölm l rd n h r biri.
2) ümman
B
)
ev-eşik,
ata yurdu, ocaq, m sk n
3) xaric
C) böyük d niz, d rya, okean
4) p rd
)
m hş r günü
5) qiyam t
D) musiqid mövcud
ölçü v ah ngd n
k nara çıxma, yanlış ifa
2. Bölm d ki m tnl r sas n cüml ni tamamlayın.
... m tnind ki ... obrazını b y ndim, ona gör ki ...
3. Cüml l rd ki feill rin qrammatik m na növl rini mü yy nl şdirin.
1. Uzun fasil d n sonra döyüş yen başladı.
2. X b r bir anda k nd yayıldı.
3. Musiqinin xoş s dası otağa yayıldı.
4. K nd yeni yol ç kdirdil r.
5. Onlar köhn dostlar kimi görüşdül r.
4. F rql ndirilmiş sözl rd omonim ş kilçil rin funksiyasını t yin edin.
1. Döyüşçül r xeyli
vuruşdular.
Vuruş xeyli davam etdi.
2. İki t r f ara sında baş tutan
görüş televiziya kanallarında nü ma -
yiş etdirildi.
İdman çı larımız ikinci yarımfinaldan sonra
gö rüş dül r.
5. C dv ld verilmiş sütunları düzgün ş kild qruplaşdırın.
M lum növ
İş gör n m lum
deyil
-ıl
4
,-ın
4
(-n)
Görün(m k)
Qayıdış növ
İş gör n bilavasit
m lumdur
-ış
4
(-ş)
K d rl n(m k
Qaldır(maq)
M chul növ
İş iş gör nin
üz rind icra olunur
-ıl
4
,-ın
4
(-n)
Tapıl(maq)
Anlaşıl(maq)
Qarşılıq-birg lik
növ
İş başqasına
gördürülür
-dır
4
, -t
Toplaş(maq)
Parıldaş(maq)
İcbar növ
İş müşt r k v ya
qarşılıqlı görülür.
---
Tanıtdır(maq)
Düz ltdir(m k)
I
BÖLMƏ
32
Çap üçün deyil