Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

Qadın sakitləşmiş kimi görünürdü. Gənc yenə tənbəkisini çəkirdi. Am ­
ma artıq qadına tərəf baxmırdı.
Professor evdə onu gözləyən ar va dını, indi həmişəkindən çox sevdiyi
çəhrayı yanaqlı uşaqlarını düşünür dü. 
Qəssab isə bir az əvvəl dediyi üç qurbanı ikiyə endirmək üçün vicda ­
nını yola gətirirdi. Hətta sahilin işıqları görünəndə iki qurban birə endi. Həm
də onu artıq Qurban bayramında kəsəcəkdi. 
Qayıqdan ilk tullanan professor oldu. Onun dalınca qayığı gənc tərk
elədi. Qəssab qaça­qaça, hoppana­hoppana bir andaca yoxa çıxdı.
Sarışın qadın ən axıra qalmışdı. Yellənən qayıqdan sahilə düşməyə heç
cür cəsarət etmirdi. Köməkçi əlini ona uzatmaq istədi. Amma qadın bu tər
qoxulu kobud adamın əlini tutmamaq üçün sıçrayışla sahilə atıldı, qürurlu
və dəbdəbəli yerişlə buradan uzaqlaşdı.
Haldun Tanerin eyniadlı hekayәsi әsasında işlәnmişdir.
Düşün və cavab ver
3
3.
s rd  yanğın zamanı v  ondan sonra obrazların xarakterini açan
inc  m qamları qeyd edin.
4. “Bağda  rik var idi, salam leyk var idi, bağdan  rik qurtardı, sa -
lam  leyk qurtardı” atalar sözü hekay nin hansı q hr manının dav -
ranışına uyğundur?
5. M tni bitkin hiss l r  bölün.  s r  mühakim  xarakterli sonluq
yazın. Yazınızda “ekstremal v ziyy t”, “psixoloji m qam”, “eqoizm”,
“altruizm”, “centlmen” kimi söz v  ifad l rd n yerli-yerind  isti -
fad  etm y  çalışın.  
Dil qaydaları
6. M tnd  göy r ngl  verilmiş hansı cüml d  bir subyekt başqa bi rini
h r k ti icra etm y  yön ldir? 
İcbar növ feill rd  h r k tin obyekti il  yanaşı,  n azı, iki subyekti
olur: 1) h r k t  yön ld n, 2) h r k ti bilavasit  icra ed n.
Qoca (I subyekt) n v sind n g l n m ktubu (obyekt) qızına (II sub-
yekt) oxut du. 
Bu növ feill r 
-dır
4
, -t ş kilçil ri vasit sil  düz lir. 
Yadda saxla!      
İCBAR NÖV
I 
BÖLMƏ
30
Çap üçün deyil

---

7
7. Aşağıdakı cüml l rd  icbar növ feill rin altından x tt ç kin.
Gülp ri C f ri gönd rib iki fayton tutdurdu, faytonun birin  nök ri
v   şeyl ri qoyub o birin   d  özü Nur ddinl  oturdu. Erk n gedib
m nzil  çatmaq üçün faytonları qovdurdu. (S.S.Axundov)
8. Verilmiş cüml l rd  h r k tin obyektini v   I, II subyektini mü y -
y n edin.
Nümun : 
Xudayar b y  (I subyekt), m ktubu (obyekt), mollaya
(II subyekt) yazdırdı.
1. Dün n Tahir  mi bağda ustalara quyu qazdırdı.
2. S m d m ktubu oğluna yazdırdı.
3. Fermerl r torpağı f hl l r  şumlatdılar.
4. “Az rbaycan” şeirini mü llim biz  dün n oxutdurdu. 
9. Hansı cüml l rd  feil icbar növd  olsa da, h r k ti bilavasit  icra
ed n (II subyekt) m lum deyil?
1. Qonşumuz bağda quyu qazdırdı. 
2. Ana m ktubu qızına yenid n oxutdurdu.
3. Mü llim bu gün inşa yazdırdı.
4. Kral m şhur r ssama öz portretini ç kdirdi. 
10. H r sırada verilmiş iki cüml ni icbar növ feilli bir cüml  il   v z
edin.
1. Ata yorulmuşdu. Odunları uşaqlar daşı dılar.
2. N n  eyn yini itirmişdi. M ktubu n v si oxudu.
3. S lim x mir xör kl rini çox sevir. Bacısı onun üçün x ng l bişirdi.
*
11. Aşağıdakı cüml l rd  x b r v zif sind  işl n n feill rin hansı
qrammatik m na növün  aid olduğunu mü yy nl şdirin. 
Bu gün uşaqlar bayram tonqalı yandırdılar. 
Oğlan iti parkda g zdirirdi. 
F hl l r işi dayandırdılar. 
Yeni g l n müh ndis köhn  binaları sökdürdü. 
S rv r Gülnazı inandırdı.
Bakıdakı  n göz l binaları H.Z.Tağıyev tikdirmişdir. 
*
12. Debat.“Oğul m nimdir  g r, oxutmuram,  l ç kin” (M. .Sabir)
mis ra sında feilin m lum, yoxsa icbar növ  aid ol du ğunu mü y -
y n l şdirin. Fikrinizi  saslandırın. 
FƏRD VƏ CƏMİYYƏT
31
Çap üçün deyil

---

Ü
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TƏKRAR
1. 
Bu bölm d  tanış olduğunuz yeni sözl ri onların izahı il  uy ğun -
laş dırın.
1) xaniman     
A
)
b zi simli musiqi al tl rinin  qolun da -
kı bölm l rd n h r biri.
2) ümman
B
)
ev-eşik, ata  yurdu, ocaq, m sk n
3) xaric   
C) böyük d niz, d rya, okean
4) p rd
) 
m hş r günü
5) qiyam t  
D) musiqid  mövcud ölçü v  ah ngd n
k nara çıxma, yanlış ifa
2. Bölm d ki m tnl r   sas n cüml ni tamamlayın.
... m tnind ki ... obrazını b y ndim, ona gör  ki ...
3. Cüml l rd ki feill rin qrammatik m na növl rini mü yy nl şdirin.
1. Uzun fasil d n sonra döyüş yen  başladı.
2. X b r bir anda k nd  yayıldı.
3. Musiqinin xoş s dası otağa yayıldı.
4. K nd  yeni yol ç kdirdil r.
5. Onlar köhn  dostlar kimi görüşdül r.
4. F rql ndirilmiş sözl rd  omonim ş kilçil rin funksiyasını t yin edin.
1. Döyüşçül r  xeyli 
vuruşdular. 
Vuruş xeyli davam etdi. 
2. İki t r f ara sında baş tutan 
görüş televiziya kanallarında  nü ma -
yiş etdirildi.  
İdman çı  larımız ikinci yarımfinaldan sonra 
gö rüş dül r.
5. C dv ld  verilmiş sütunları düzgün ş kild  qruplaşdırın.
M lum növ
İş gör n m lum
deyil
-ıl
4
,-ın
4
(-n)
Görün(m k)
Qayıdış növ
İş gör n bilavasit
m lumdur
-ış
4 
(-ş)
K d rl n(m k
Qaldır(maq)
M chul növ
İş iş gör nin
üz rind  icra olunur
-ıl
4
,-ın
4
(-n)
Tapıl(maq)
Anlaşıl(maq)
Qarşılıq-birg lik
növ
İş başqasına
gördürülür
-dır
4
, -t
Toplaş(maq)
Parıldaş(maq)
İcbar növ
İş müşt r k v  ya
qarşılıqlı görülür.
---
Tanıtdır(maq)
Düz ltdir(m k)
I 
BÖLMƏ
32
Çap üçün deyil

---