Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə
Yüklə 3,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çap üçün deyil
- Söz ehtiyatı “
- Dil qaydaları
- Yadda saxla! İDİ, İMİŞ HİSS CİKL Rİ Çap üçün deyil
| M MOLLA NƏSRƏDDİN DEMİŞKƏN... Səkkiz əsrə yaxındır ki, onun adı gələndə Anadoludan Çinə qədər böyük bir ərazidə yaşayan türklər istəristə məz gülürlər. Çünki bu adı eşidən də yadımıza hansısa bir lətifə düşür. Söhbət uzun əsrlər boyu insanlara gülüş bəxş edən Nəsrəddindən gedir. Bu ad hər bir türk üçün doğmadır. Ana doluda ona Nəs rəddin Xoca, Azər bay canda Molla Nəsrəddin, Orta Asi yada Xoca Nəsrəddin deyirlər. Molla Nəsrəddinin harada, nə vaxt yaşa dığı barədə dəqiq məlumat yoxdur. Bəzi folklorşünaslar Molla Nəs rəddinin prototipinin XIII əsrdə yaşamış məşhur Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusi ol du ğunu iddia edirlər. Doğrudan da, Tusinin məşhur “ƏxlaqiNasiri” əsərində lətifələr də var. Bu isə onun yumora meyilli olduğundan xəbər verir. Bun dan başqa, Molla Nəsrəd din lətifələrinin birin də onun digər adının Həsən ol duğuna işarə var. Məlum dur ki, Nəsirəd din Tusinin də əsl adı Məhəm məd ibn Həsən olmuşdur. Lakin digər türkdilli xalqlar da lətifə qəhrəmanının onlara məxsus ol duğunu sübut etmək üçün müxtəlif arqumentlər gətirirlər. Molla Nəsrəddin lətifələrində Teymurləng adının teztez çəkildiyini əsas tutaraq bəzi təd qi qatçılar onun özbək olması ehtimalını irəli sürürlər. Xalq arasında geniş yayılmış “O vaxta ya şah (xan) ölər, ya eşşək” məsəli də Teymurlən gin adı ilə əlaqələndirilir. Belә deyirlәr ki, bir gün Teymurlәngә bir eşşәk bağışlayırlar. Teymur üzünü Mollaya tutub deyir ki, Molla, sәnin eşşәkdәn yaxşı başın çıxır, bu eşşәyә bir qiymәt ver. Molla isә cavabında deyir: – Qibleyialәm sağ olsun, bu çox zәkalı heyvandır. Әgәr bunu mәnә versәniz, mәn ona beş ilә da nışmaq öyrәdәrәm. 1. Molla N sr ddinin milli m nsubiyy ti il bağlı 1-ci v 2-ci eh - ti malları müqayis edin. Fikirl r öz münasib tinizi bildirin. II BÖLMƏ 34 Çap üçün deyil Teymurlәng Mollaya xeyli qızıl verib yola salır ki, eşşәyә danışmaq öyrәtsin. Evә gәlәndә arvadı ondan nә baş verdiyini soruşur. Molla başına gәlәnlәri deyәndә arvadı bәrk narahat olub soruşur ki, ay kişi, birdәn eşşәk danışa bilmәdi, onda nә edәrik? Molla deyir: – Arvad, mәn elә bilirdim ki, tәkcә Teymur ağılsızdır, demә, sәn dә onun tayı imişsәn. Әlbәttә, eşşәk danışmaz. Allah kәrimdir. Beş ilә ya eşşәk ölә, ya Teymur. Elә ikisi dә dünyanı tutub durmayacaq ki? Nəzərə almaq lazımdır ki, bu və digər Molla Nəsrəddin lətifələrində Tey mur əzazil hökmdar kimi satira hədəfinə çevrilir. Məlumdur ki, Əmir Teymur Zaqafqaziya və Şərq ölkələrinin bir çoxunu işğal etmişdi. İşğalçı hökmdar lar isə həmişə işğala məruz qalan xalqların folklorunda mənfi obraz kimi qələmə verilir. Molla Nəsrəddin milliyyətcə özbək olsa idi, çətin ki, Tey murləng obrazı bu dərəcədə gülüş obyektinə çevrilərdi . “Beş ilə ya eş şək ölə, ya Teymur” lətifəsində eyni zamanda xalqın Teymur hakimiy yə tinin müvəqqətiliyinə inamı özünü göstərir. Beləliklə, güman et mək olar ki, Molla Nəsrəddin Teymur işğalı dövründə Azərbaycanda ya şamış zarafatcıl və hazırcavab bir şəxs olmuşdur. Molla Nəsrəddinin hazırcavablığı, onun dilinin şirinliyi dilimizdə bir çox məsəllərin yaranmasına səbəb olub. Bir çox lətifələrdə Mollanın nitqində çox maraqlı söz oyununa rast gəlirik: Bir gün Molla eşidir ki, şәhәrin hakimi azarlayıb. Ağacdan bir neçә alma dәrib hakimi yoluxmağa gedir. Hakim deyir: – Molla, birdәnbirә dişim dә başladı ağrımağa, qulağım da… Daha mәnә bir әzab verdilәr ki, gәl görәsәn. Bu gün bir yaxşı dәllәk tapıb dişimi çәkdirdim. İndi onun ağrısı qurtarıb. Amma bu zәhrimar qulağım elә ağrıyır ki, ağrıyır. Bir hәkim dә tapılaydı ki… Molla tez onun sözünü kәsib deyir: – Hә… hә… Bircә halal süd әmmiş adam tapılıb sәnin o qulağını da çәksәydi… Sәn dә rahatlanardın, camaat da. Milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq Molla Nəsrəddin bütün türk xalq larına mənsub olan bir obrazdır. Onun lətifələri türkdilli xalqlar tərəfin dən sevildiyi kimi, bu lətifələrdən doğan məsəllər də həmin xalqların dilinə daxil olub və bu dilləri birləşdirən amillərdən birinə çevrilib. Sahibә Tәrtәrli Söz ehtiyatı “ 3 3. Kontekst gör “prototip” sözünün m nasını mü yy nl şdirin. 2. Bu l tif d Mollanın nitqind ki söz oyununu izah edin. HƏR SÖZÜN BİR TALEYİ VAR 35 Çap üçün deyil 36 III BÖLMƏ Düşün və cavab ver 4. “S n çaldın” l tif sini tapıb oxuyun. Bu ifad d ki söz oyununu izah edin. * 5. Aşağıdakı m s ll rl bağlı olan l tif l ri tapıb oxuyun v h min m s ll rin işl nm m qamını mü yy nl şdirin. 1. Dey s n, işin düz lib, gülürs n. 2. li aşından da oldu, V li aşından da. 3. Hamıya qulaq assan, g r k eşş yi dalına alasan. Dil qaydaları 6. M tnd göy r ngl verilmiş feild ki zaman ş kilçisini mü yy n et - m y çalışın. Sizc , feil eyni zamanda iki zaman ş kilçisi q bul ed bil rmi? 7. Oxu(maq) feilinin müxt lif ş kill rin idi, imiş hiss cikl ri ar tır - maqla cüml l r qurun. 8. Verilmiş m tnd idi, imiş hiss ciyi olan sözl ri seçin. MANQURT Juanjuanlar sir tutduqları düşm n sg rl rl çox aman - sız r ftar el yirmişl r. B z n onlar siri qonşu ölk l r qul kimi satırmışlar. Bu, sir üçün xoşb xtlik hesab olu nur muş, çünki xilas olmağa ümid yeri qalırdı... Juanjuanların özl ri üçün qul saxladıqları sirl ri d hş t - İdi, imiş hiss cikl ri müxt lif nitq hiss l rin artırılaraq h r - k tin, hadis nin keçmişd baş verdiyini bildirir. Arzu m kt blidir. – Arzu m kt bli idi. Arzu m kt bli imiş. Ramin yazmalıdır. – Ramin yazmalı idi. Ramin yazmalı imiş. İdi, imiş hiss cikl ri feil artırıldıqda bütöv ş kild (idi, imiş) v ya ixtisar formasında ( -dı 4 , -mış 4 ) işl nir. İdi hiss ciyi h miş ş xs ş kilçisind n vv l işl nir: g lm li idi-m, oxumuş-du-nuz. İmiş hiss ciyi is ş xs ş kilçisind n vv l d , sonra da lav edil bil r: g lm li imiş- m – g lm li-y m-miş, oxuyur- muş-sunuz – oxuyur-sunuz-muş. Yadda saxla! İDİ, İMİŞ HİSS CİKL Rİ Çap üçün deyil Yüklə 3,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|