Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

43
H
HƏR SÖZÜN BİR TALEYİ VAR
etiraf olunmalıdır ki, aforizmi məhz Qorki məşhurlaşdırıb, amma Xemnit­
serin birincilik haqqı da özünə qaytarılmalıdır. 
“Sürünmək üçün doğulanlar uça bilməzlər” ifadəsi o qədər populyardır
ki, ondan yeni­yeni aforizmlər yaranır: “Uçmaq üçün doğulanlar sürünə
bilməzlər” və ya “Sürünmək üçün doğulmuşlar heç vaxt büdrəməzlər”.
Sovet dövründə nəşr olunmuş bir çox kitablarda, eləcə də dərsliklərdə
XVIII əsrin böyük rus sərkərdəsi Aleksandr Suvorovdan (1730­1800) sitat
gətirilirdi:  “General olmağı arzulamayan əsgər yaxşı  əsgər deyil”.
Lakin Suvorovun, həqiqətən, bu ifadəni işlətdiyinə dair heç bir elmi sübut
yoxdur. Onun müasirlərindən heç kim bunu təsdiqləmir. Rus mənbələrində
həmin aforizmə ilk dəfə yazıçı Aleksandr Poqosskinin 1855­ci ildə yazdığı
“Əsgər qeydləri” kitabında rast gəlinir: “General olmağı arzulamayan əsgər
yaxşı əsgər deyil, amma gələcək taleyi barədə çox düşünən əsgər ondan
da pisdir”. Cümlənin birinci hissəsi aforizmə çevrilib, davamı isə unudulub.
Belə şeylər tez­tez baş verir.
Tədqiqatçılar fransız sərkərdəsi Napoleonun bu ifadəni Poqosskidən
də əvvəl işlətdiyini iddia edirlər. Na poleonun ordusu Avropada adi əsgərin
marşal rütbəsinə qədər yüksələ biləcəyi yeganə 
ordu idi
. Rusiyada isə
həmin illərdə səhvə yol vermiş əsgəri bəzən ölənədək döyürdülər, zabit
rütbələri yalnız zadəganlara verilirdi. Bu səbəbdən də  həmin qanadlı
ifadənin XVIII əsr Rusiyasında yarana biləcəyi inandırıcı görünmür
. 
Rəvayətə görə, 1773­cü ildə rus sərkərdəsi Aleksandr Suvorov baş
komandanın əmri olmadan türklərin Turtukay qalasına hücum edibmiş.
Hücum uğurla nəticələnib. Lakin Suvorov tabelik qaydalarını pozduğuna
görə baş komandan onun cəzalandırılması  tələbi ilə  hərbi  tribunala
müraciət edib. İmperatriçə II Yekaterina bundan xəbər tutanda “Qalibləri
mühakimə etmirlər” deyərək məhkəmə prosesinin başlan ma sına icazə
verməyib. 
Lakin Suvorovun Turtukay uğrunda döyüşlərdə özbaşına hərəkət et ­
mə si və buna görə məhkəməyə verilməsi haqda rəvayət heç bir tarixi mən ­
bə ilə  təsdiq olunmur. Əgər o, baş komandana tabe
olmasa idi
, bu
cəb hədə qələbələrə gö rə “Müqəddəs Georgi” ordeni ilə təltif olunmazdı. 
“Qalibləri mühakimə etmirlər” ifadəsi isə qədim latın aforizminin (“Vic­
toria non arbitrare”) hərfi tərcüməsidir. Onun hansı şəraitdə yarandığı və
ilk dəfə kim tərəfindən işlədildiyi barədə dəqiq məlumat yoxdur.
2. Poqosskinin aforizmini izah edin.
1. Bu üç ifad  arasında m na f rqini v  onlardan h r birinin iş -
l n m  m qamını aydınlaşdırın.
Çap üçün deyil

---

44
III 
BÖLMƏ 
“Qalibləri mühakimə etmirlər” o deməkdir ki, əsas məqsəd, hansı yolla
olursa olsun, uğur qazanmaqdır, çünki qalibi heç kim cəzalandıra bil məz.
Bu mənada o, başqa bir qanadlı ifadə  – “Məqsədə çatmaq üçün istə ­
nilən üsul yaxşıdır” ilə həmahəng səslənir
.
Bu ifadənin isə ilk dəfə XVI
əsrdə yaşamış italyan dövlət xadimi Nikkolo Makiavelli tərəfindən deyil diyi
iddia olunur. Doğrudan da, Makiavellinin “Hökmdar” əsərində belə bir ifa ­
dəyə rast gəlirik: “Məqsəd üsula haqq qa zan dı rır”. Bu aforizmin izi ilə ge ­
dən tədqiqatçılar isə eramızın ilk illərinə qədər çatıblar. Bəlli olub ki, bu
qanadlı ifadəni ilk dəfə o dövrdə yaşamış Roma şairi Ovidi işlədib: “Nəticə
əmələ haqq qazandırır”.
Arif Әliyevin “Tarixdә yanlışlıqlar” kitabından
Düşün və cavab ver
3. M tni t rkib hiss l rin  bölün. Hansı hiss l r arasında keçid cüm -
l l ri yoxdur? H min hiss l r  keçid cüml l ri  lav  edin. 
4. M tnd ki m lumatları ümumil şdirib sonluq yazın.
*
5. Debat 
Tezis: 
M qs d h r cür üsula haqq qazandırır.
Antitezis: 
M qs d n  q d r ali olsa da, çirkin üsula haqq qazandıra
bilm z.
Dil qaydaları
6. I abzasdan idi, imiş hiss cikl rinin qoşulduğu feill ri seçib yazın.
7. Göy r ngl  verilmiş sözl rin yazılışı il  t l ffüzü arasındakı f rqi
mü yy nl şdirin. 
İdi, imiş  hiss cikl ri saitl  bit n feill r , el c   d  başqa nitq
hiss l rin  artırıldıqda h miş  ayrı (bütöv ş kild ) yazılır. Bel
feill rin t l ffüzü v  yazılışı f rqli olur: 
g lm li idi [g lm liydi],
baxası imiş [baxasıymış], ağac idi [ağacıydı], sad  imiş [sad ymiş].
Samitl  bit n feill rl   işl ndikd  is  bu hiss cikl r,  sas n,
bitişik (ixtisar olunmuş formada) yazılır: 
oxuyacaqmış, saxlayırdı,
keçibmiş, g lmişdi.
Yadda saxla!    
İDİ, İMİŞ HİSS CİKL RİNİN YAZILIŞI V  T L FFÜZÜ
Çap üçün deyil

---

45
H
HƏR SÖZÜN BİR TALEYİ VAR
8. Hansı cüml l rd   idi, imiş hiss cikl rinin yazılışın da  s hv  yol
verilmişdir? 
1. Bird n ayılıb gördü ki, bunlar hamısı yalanmış. 
2. El  insandı ki, onu sevm y n tapılmazdı.
3. Koroğlu, t qsirkardı dey , dinib-danışa bilmirdi.
4. Z rif ip kd n toxunmuş xalça çeyran d risi kimi yumşaqdı. 
5. Babam  vv ll r d mir kimiydi, bir  li il  boynumun ardından
tutub m ni qaldırırdı.
6. Sona da bazara ged nl rin arasındaydı. 
(Mir C lal)
7. Deyirl r, o, cavanlıqda çox göz lmiş. 
9. Feill rin yazılışında buraxılmış s hvl ri düz ltm kl  m tni d ft riniz
köçürün. 
Onun  n böyük arzusu anasının portretini yaratmaxdı. Artıq neç
vaxt idi ki, bu  s r üz rind  işdiyirdi. Lakin d hş tli müharib  h r
şeyi yarımçıq qoydu...
Ana evd  oturub oğlunu gözdüyürdü. Samir indil rd  g l siydi.
Bird n qapı açıldı. Ananın qarşısında  sg r paltarı geymiş Samir
dayanmışdı:
– Gedir m, anacan. M n  xeyir-dua ver.
Ananın gözl ri doldu, nitqi qurudu... Sonralar bu s hn  yadına
düşdükc  özünü dannıyırdı. Kaş ki aya ğı na  düş ydi, qabağını k s ydi,
yalvaraydı, amma onu getm y   qoy mu yaydı...  
...Ana masanın üstünd  Samirin ş klini özünün yarımçıq qalan
portreti il  üzb üz qoymuşdu. H r an Samirin dostlarının sözl rini
xatırrıyırdı: “Son n f sind  Samir bunu dedi: – Birc  anamın portre-
tini tamamlıyaydım...”
10. T l ffüz formasında verilmiş feill ri düzgün formada yazın.
[g lm liymiş], [g ls ydi], [başdıyasıydı], 
[qoruyaymış], [soyuyasıymış], [g l c x
'
miş]
11. Şeiri düzgün t l ffüzl  oxuyun. 
İdi, imiş hiss cikl rinin t l ffü -
zün d  baş ver n d yişikliyi izah edin.
Yaşılbaşlı sona idi, 
Tanış imiş m n  bunlar,
yilm y n qala idi,
ziz imiş köhn  yollar,
Kaş yerind  dona idi
tin imiş ayrılıqlar,
M nim ged n cavanlığım.
Qürb tl r günahkar imiş.
(Sahib  Xasayqızı)
Çap üçün deyil

---