Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

Uğur bir anlığa duruxdu. Amma bu, uzun çəkmədi. O, ciddi görkəm alıb
nitqinə başladı:
– Mən deyə bilmərəm, “İncil”i köçürənlər səhvə yol veriblər, yoxsa yox,
amma, güman edirəm ki, “Qurani­Kərim”dəki həmin ifadədə məhz dəvə
nəzərdə tutulub. Əvvəla, dəvə ərəb məişətinin ayrılmaz hissəsi idi. Çox
gü man ki, onlar poetik nitqdə, atalar sözlərində, bədii ifadələrdə tez­tez
bu sözü işlədirdilər. Yoğun kəndirin iynənin gözündən keçməsi inandırıcı
olma sa da, bu ifadə bir o qədər də təsirli deyil. Dəvə boyda bir heyvanın
iy nənin gözündən keçməsini isə təsəvvürdə canlandırmaq çox maraqlıdır,
ona görə də ifadənin bədii təsir gücünü artırır... Baba, mənim dediklərimə
qarşı əks­arqumentin var?
Tələt baba yalnız bunu dedi:
– Bərəkallah!..
Hidayәt Fehruzoğlu
Söz ehtiyatı
2
2. Dilimizd  “b r kallah”,  “bismillah”, “maşallah”, “ st ğfürul lah” ifa -
d l ri hansı m qamlarda işl dilir?
Düşün və cavab ver
3. Uğurla T l t babanın mübahis li elmi m s l l r  yanaşmasındakı
f rqi izah etm y  çalışın. Hansına üstünlük verirsiniz?
4. Bu m tnd n  ld  etdiyiniz elmi m lumatların h r birini bir cüml  il
ifad  etm kl  sadalayın.
Dil qaydaları
5. Aşağıdakı fikirl rin m tnd  göy r ngl  verilmiş hansı feild ki 
-sa
2
ş kilçisin  uyğun g ldiyini mü yy nl şdirin.
A. Vurğu q bul edir.  
B. Vurğu q bul etmir.
C. Ş xs ş kilçisind n  vv l g lir.
. Ş xs ş kilçisind n sonra g lir.
D. Başlanğıc formaya artırılmışdır.
E. Feil ş klin  artırılmışdır.
1. Uğurun yerin  olsa idiniz, bu suala nec  cavab ver rdiniz?
II 
BÖLMƏ 
52
Çap üçün deyil

---

6
6. Uyğunluğu mü yy n edin. Hansı cüml d  -sa
2
:
A) feilin ş rt ş klinin  lam tidir;
B) 
is hiss ciyinin ixtisar formasıdır.
1. İlanın quyruğunu tapdalamasan, çalmaz.
2. Quşlar alçaqdan uçarsa, hava soyuq v  yağmurlu olar.
3. H r k s ş r  k rs , peşmanlıq biç r.
4. H r  bir sap vers , çılpağa köyn k çıxar.
7. Hansı cüml d ki feill rd  -
sa
2
ş kilçisi var?
A) Bağa baxarsan, bağ olar, baxmazsan, dağ olar.
B) Bağa baxsan, bağ olar, baxmasan, dağ olar.
8. Verilmiş hansı feill r  
is  hiss ciyini artırmaq mümkün deyil? On -
la rın feilin hansı ş klind  olduğunu mü yy nl şdirin. 
g zm liy m, b y ndi, düz ltsin, seyr etmişik, çıxasan, sağalasısan, 
qocalsa, birl şin, geyinirs n, oxuyum, götür , dağıdarıq
9. C dv ld ki feill rin t rkib hiss l rini qeyd edin.
Feill r
Başlanğıc
forma
Feil
ş klinin
lam ti
Zaman
ş kilçisi
İdi (-dı),
imiş 
(-mış)
Ş xs
sonluğu
İs  (-sa)
oxşasınlar
çalışacaqlarsa
ç kilirmiş ms
daxil olsa
İs hiss ciyinin ixtisar forması (-sa
2
) feilin ş rt ş klinin ş kilçisi 
(-sa
2
) il  oxşar olsa da, işl nm  yerin  gör  ondan f rql nir. 
Yadda saxla!   
İS HİSS CİYİ V  FEİLİN Ş RT Ş KLİNİN  LAM Tİ
İs  
hiss ciyinin ixtisar forması
(-sa
2
)
Feilin ş rt ş kli
(-sa
2
)
Feilin müxt lif ş kil  lam tl rin -
d n, h tta 
idi, imiş
hiss cikl rin -
d n sonra qoşula bilir:
get m   li dirs , yazdırılmışdısa,
gec idis , baxacaqsa. 
Feilin kökün  v  ya başlanğıc for -
ma  sına artırılır: 
gets , yazdırılsa.
Ş xs ş kilçisind n sonra artırılır:
al-acağ-am-sa
Ş xs ş kilçisind n  vv l işl nir: 
al-sa-m
HƏR SÖZÜN BİR TALEYİ VAR
53
Çap üçün deyil

---

Ü
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TƏKRAR
1. Bu bölm d n yadınızda qalan beş elmi m lumatı d ft riniz  yazın.
2. “Qordi düyünü”, “Pirr q l b si”, “Sizif  m yi” ifad l rinin m na sı -
nı açıqlayın. 
3. Hansı cüml l rd  nöqt l rin yerin  h m 
idi, h m d  -dır
4
ş kilçisini
artırmaq olar? 
1. O zamanlar sözünün üstünd  durmamaq yalan danışmağa
b rab r
…
2. Deyil n  gör , bu m s l d  el  o vaxtdan qalmış
…
3. C sur olmaq qorxmamaq deyil, qorxunu büruz  verm m k
…
4. H min il yaz erk n g lmiş
…
5. Sadıqcan Az rbaycan tarını t kmill şdir r k siml rinin sayını
11-  çatdırmış...
4. Cüml d  ş rt ş klind  olan v  
is hiss ciyi il  işl n n feill ri mü y -
y n edin.
Adam n  q d r ağıllı olsa da, çox danışarsa, axırda axmaq bir söz
dey c k.
5. F rql ndirilmiş sözl ri orfoqrafik qaydaya uyğun ş kild  d f t  ri -
niz  yazın.
1. Biri 
vardı, biri yoxdu.
2. Vaxtında 
dem s ydik, indi faci nin qarşısını almaq mümkün
olmayacaqdı.
3. G r k işl ri vaxtında 
bitir ydin ki, indi ç tin  düşm y ydin.
4.  slind , ağacları m n 
sulamalıydım.
5. 
Baxmalıymış ki, kim işini başa vurub, kim yox.
6. S n dem , bu işl ri biz 
görm liymişik. 
6. Sözl rin t rkibini mü yy nl şdirin.
g l c kmiş, oxuyardım, sev c kdiks , başlayırıq, gülmüşüks ,
görs l r, bağışlamışdınız, yazacaqsa
Feilin başlanğıc
forması
Zaman
şəkilçisi
Şərt şəklinin
əlaməti 
İdi, imiş, isә
hissəcikləri
Şəxs şəkilçisi
II 
BÖLMƏ 
54
Çap üçün deyil

---

ANA TßBÈßT
III
BÞLMß
Çap üçün deyil

---

56
IIII 
BÖLMƏ
GÜRZƏ
Borya nənəsi ilə görüşüb va ­
qona girdi. Bir əlində iri zən  bil, o
biri əlində içində göy rəngli şüşə
banka olan parça çanta tutmuşdu. 
Vaqon dolu idi. Kupelərdən bi ­
rində pəncərənin yanında otur muş
panamalı bir qoca Boryaya öz
yanında yer verdi. Borya tə şəkkür
etdi, zənbilini və çantasını skam ­
yanın altına qo yub əyləşdi.
Vaqondakıların çoxu yatırdı.
Borya gələnə qədər sükutu yalnız
tə kər lərin taqqıltısı pozurdu. İndi
bu yeknəsəq  səsə skamyanın a l ­
tın dan gələn qəribə xışıltı da əlavə olunmuşdu.
Panamalı qoca Boryanı söhbətə tutdu:
– Yükünüz heç boyunuza görə deyil.              
– Yox, yüngüldür. Suda­quruda yaşayanlar və sürünənlərdir. 
– Bunu necə başa düşək: suda­quruda yaşayanlar və sürünənlər?–
deyə Borya ilə üzbəüz oturan eynəkli sərnişin söhbətə qoşuldu.
– Yəni qurbağalar, kərtənkələlər, koramallar... Biz məktəbdə terra rium
hazırlayırıq. 
Söhbət qalan sərnişinləri də maraqlandırdı. Bu diqqət, deyəsən, Bor ­
yanın xoşuna gəlmişdi. O, həvəslə danışmağa başladı:
– Bilirsiniz, biz məktəbə nə qədər xeyir gətiririk...  Zoomağazada bir ko­
ramal yeddi manat yarımdır, onu da əgər tapsan! Onları tutmağa xeyli vaxt
sərf et   mişəm. Qurbağalarla elə də çətin olmurdu, kərtənkələlərə də tez­
tez rast gəlirdim, amma koramallar... Təhlükəli işdir.
İndi, demək olar ki, bütün vaqon söhbətə qulaq asırdı. Hər yerdən gü ­
lüm sər üzlər boylanırdı, xəfif gülüş və astadan 
deyilən
sözlər eşidilirdi:
“Gül məli oğlandır! Balacadır, amma necə düşüncəlidir!”
– Hələ bunlar bir yana, – Borya sözünə davam etdi. – Ən təhlükəlisi
gürzəni tutmaqdır. Mən onu dörd saat güdmüşəm. O, daşın altına girdi,
mən isə onu gözlədim. Sonra o çıxdı, mən də onu tutdum...
– Deməli, gürzə də aparırsan? – eynəkli sərnişin onun sözünü kəsdi.
1. Kontekstd n çıxış ed r k “terrarium” sözünün m nasını izah
etm y  çalışın. Bu sözü “akvarium” sözü il  müqayis  edin. 
Çap üçün deyil

---