Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

– Sən dediyimi elə. Nə cavab versə, mənə deyərsən.
Lük evə on addım qalmış dayandı, əmisinin evdən çıxmasını gözlədi.
Deni görəndə əmisinin rəngi ağardı.
– Lük, axı onun boğazına ip bağlanmışdı?
– Mən onu sudan xilas etdim. Mənə qulaq asın, Henri əmi, – o, mümkün
qədər sərt danışmağa çalışdı. – Mənim sizə bir işgüzar təklifim var.
– Nə təklifdir elə?! – Henri əmi əsəbi halda soruşdu.
– Bilirəm ki, Den məndən başqa heç kimi maraqlandırmır. Buna görə
onun yeməyi üçün hər həftə 75 sent təklif edirəm.
– Lük, sən bu pulu haradan alacaqsan?
– Mən axşamlar Kempin inəklərini haylayıb gətirəcəyəm.
Əmi hirslə: 
– Bu barədə söhbət belə ola bilməz, – dedi.
Amma hiss olunurdu ki, o özü də sarsılıb. Uşağa güzəştə getmək is tə ­
yir, amma ürəyiyumşaqlıq 
göstərməkdən
utanır. Axır ki, gülümsündü: 
– Ay kələkbaz, deyəsən, mən sənin təklifinlə razılaşacağam.
– Ah, nə yaxşı! Sağ ol, Henri əmi!
– Mən bu təklifi ona görə qəbul edirəm ki, bu əhvalat sənə bəzi şeylər
öyrədəcək. Sən biləcəksən ki, bəzən adamlar öz mənəvi ehtiyaclarını ağır
zəhmət bahasına qazandıqları pulla ödəməli olurlar.
Lük pilləkənin üstündə oturdu. Den də onun yanında şöngüdü. O, itin
boynunu qucaqlayıb and içdi ki, ona həmişə qayğı göstərəcək. Gə lə cəkdə
çalışacaq ki, pul qa zanıb ona əziz olanların hamısını bu işgüzar adamlar­
dan qoruya bilsin.
Morli Kallagen
Düşün və cavab ver
5
5. Sizc , hekay nin  sas ideyası n d n ibar tdir?
6. Henri  minin xarakterind ki m nfi v  müsb t c h tl ri araşdırın
v  bu obraza münasib t bildirin.
7. M tnin sonunda Lükün andının mahiyy tini izah etm y  çalışın.
8. Müzakir . 
Tezis. İşgüzar adam h r bir işd  m nf t güdm lidir.
Antitezis. İşgüzarlığın  sas ş rti heç d  yalnız maddi qazancda deyil.
Dil qaydaları
9. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl rin ism  v  feil  aid olan xüsusiy -
y t l rini sadalayın.
ANA TƏBİƏT
63
Çap üçün deyil

---

1
10. Cüml l rd ki m sd rl ri seçib  feil  v  ism  oxşar xüsusiyy tl rini
t yin edin.
Nümun : 
Bu v t n uşaqlarımız v  n v l rimiz üçün c nn t edilm y layiqdir.
(Atatürk)
Feil  oxşar xüsusiyy tl ri: 1. T sdiq feildir. 2. M chul növd dir.                         
İsm  oxşar xüsusiyy tl ri: 1. 
N y ? sualına cavab verir. 2. Yönlük
haldadır.
1. Qorxaq adam h miş  başqalarında qorxu hissi oyatmağa çalışır. 
2. Köhn  paltar geym k t z sini dil nm kd n yaxşıdır. 
(S.Şirazi)
3. Öz yerini bils n, heç kim s ni qaldırmağa  c sar t etm z. 
4. Öz m nf tin üçün başqalarına ziyan verm kd n ç kin. 
(Z rdüşt)
5. Yalanla dünyanı g zm k olar, qayıtmaq olmaz. 
11. Hansı cüml d  altından x tt ç kilmiş sözd  
-ma
2
ş kilçisini 
-maq
2
ş kilçisi il   v z etm k olmur? S b bini izah edin.
A. D rsin başlanmasına çox az qalırdı.
B. İnsanın dahi olması üçün yüz il d   b s etmir, amma rüsvay
olması üçün bir gün d  b s edir.
C. Anamın çığırtmasının dadı damağımdan getmirdi.
D. M n  el   g lirdi ki, bu bar d  danışmamasının s b bi onun
laqeydliyidir.
12. Uyğun m sd rl ri ismin mü yy n halında işl tm kl  cüml l ri
tamamlayın.
soruşmamaq, işl m k, tutmaq, sevm k, qayğı göst rm k, bilm m k
1. ... eyib deyil, ... eyibdir.
2. ...   ll ri qabar olmuşdu.
3. Bir  ld  iki qarpız ... olmaz.
4. Böyükl r  ... öyr nm lis n.
5. T bi ti ...  öyr n, h yat oradan başlanır.
H m feilin, h m d  ismin b zi xüsusiyy tl rin  malik olan
m sd r 
-maq
2
ş kilçisi il  düz lir. Ayrılıqda 
n  etm k?, cüml
daxilind  is  
n ? sualına cavab verir:
alışmaq (n  etm k?) 
alışmaq (n ?) h yatın özü, t nb llik is  z r rli v rdişdir. 
Yadda saxla!    
M SD R
III 
BÖLMƏ
64
Çap üçün deyil

---

TTƏBİƏT
“MÜHƏNDİS”LƏRİ
Yəqin ki, 4500 il əvvəl Qədim Mi sir də 
tikil ­
miş
Xeops piramidası haq qında eşit mi siniz.
Dün yanın yeddi möcüzəsindən  ən möhtə ­
şəmi olan  bu tikilinin hündürlüyü 139 metr dir. 
Şəkildə gördüyünüz yuvanın hün dürlüyü
isə 7 metrdir. Bununla belə, onu da möcüzə
hesab etmək olar, çünki yuvanın “inşaatçı”ları
boyları cəmi 1­2 sm olan həşəratlardır. Hər iki
tiki lini bir­biri ilə müqayisə etsək, görərik ki,
bu yuva daha əsrarəngiz bir möcü zədir. Əgər
bu kiçik canlıların boyu insanların boyu qədər
olsa idi, onların tikdikləri yuvaların hündürlüyü
Xeops piramidasının hündürlüyün dən dəfə ­
lər lə çox olardı.
Termit adlanan bu kiçik həşəratların tikdiyi qüllələr çox mürəkkəb qu ­
ruluşa 
malikdirlər
. Burada bala termitlər üçün xüsusi otaqlar, termitlərin
əsas qidası olan göbələklərin yetişdirildiyi istixanalar, ana termitin otağı
və s. olur. Ən maraqlısı isə yuvalarda xüsusi ventilyasiya sisteminin olma ­
sı  dır. Bu sistem vasitəsilə onlar yuvanın içindəki hərarəti və rütubəti eyni
dərəcədə saxlayır, bunun üçün yuvanın içində xüsusi kanallar düzəldirlər.
Termitlərin maraqlı xüsusiyyətlərindən biri də yuvalarını çox yaxşı qo ­
ru malarıdır. Yuvanın divarlarında bir dəlik açılsa, həmin an həyəcan siqnalı
verilir. Keşikçi termitlər başlarını divara vuraraq təhlükə yarandığını xəbər
verir, vəziyyəti koloniyanın bütün üzvlərinə bildirir. Ata və ana termitin
olduğu otağın girişi cəld divarla örtülür. 
Uçulan
hissə həmin an işçi ter mit ­
lər tərəfindən əhatə olunur və qısa müddətdə bərpa edilir. Termitlər çox
planlı şəkildə hərəkət edir və hər kəs üzə rinə düşən işi yerinə yetirir.
Termit yuvasında hər biri təxminən 2,5 sm enində saysız­hesabsız
hücrәlәr olur. Bu hücrələr bir­biri ilə ancaq termitlərin keçəcəyi böyüklükdə
dar dəliklərlə birləşir. Bu gözəl “bina”ları tikərkən termitlərin istifadə etdiyi
material isə, sadəcə, torpaq və öz selikləridir. Bu cür bəsit materialla içində
1. Hesablamalar yolu il  mü llifin g ldiyi q na ti  saslandırın. 
2. Sizc , termitl r n  üçün, ilk növb d , ata v  ana termitin ol -
duğu otağın girişini bağlayırlar?
ANA TƏBİƏT
65
Çap üçün deyil

---