Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
təsərrüfatının davamlı inkişafına çox güclü neqativ təsir göstərməsidir. Dünyada ərzaq çatışmazlığının qarşısının alınmasında genetika elminin, o cümlədən baytarlıq təbabəti genetikası və biotexnologiyanın olduqca böyük rolu vardır. Bu baxımdan alimlər genetikanın nəzəri və praktiki məsələlərinə, genetika mühəndisliyindən bitkilərin, heyvanların, mikroorqanizmlərin seleksiyasında, heyvanların xəstəliklərinin müalicə və profilaktikasında səmərəli üsulların tətbiq edilməsindən geniş istifadə olunmasına, biotexnologiyanın son nailiyyətlərinə geniş yer verilməsinə önəmli yer verirlər. Ərzaq ehtiyatı problemlərinin davamlı və dayanıqlı surətdə həll edilməsində kənd təsərrüfatı heyvanları və quşlann xəstəliklərinin qarşısının alınması üçün irsi xəstəliklərlə mübarizə apanlmasmda, ətraf mühitin mühafizəsində və ekoloji disbalansın aradan qaldırılmasında, genetikanın və onun bir şaxəsi olan baytarlıq təbabəti genetikasının və biotexnologiyanın müstəsna əhəmiyyəti vardır. Müasir genetika elmi sahəsində fundamental kəşflərin edilməsi, yeni mütərəqqi üsullarla elmi tədqiqatların aparılması heyvan, bitki və mikroorqanizmlərin seleksiyasında və ərzaq çatışmazlığının qarşısının alınmasında ümdə rol oynayır. Məhz bu elmlərin dinamik inkişafi sayəsində yeni yüksək məhsuldar buğda, arpa, vələmir, qarğıdalı, günəbaxan, çuğundur, kartof, yonca, üzüm sortlan yaradılmışdır. Bitkiçilikdə totipotentlik hadisəsi istənilən somatik hüceyrənin bitkiyə başlanğıc verməsi, mikroklonal çoxalma üsulu ilə fillokser xəstəliyinə çox davamlı üzüm sortunun yaradılması, genlərin köçürülməsi yolu ilə ildə 7 metr inkişaf edən və çox yüksək oduncaq məhsulu verən evkalipt ağacı növünün, yüksək məhsuldar qaramal, camış, qoyun, keçi, donuz, quş, an cinslərinin yaradılması genetika mühəndisləiyinin mütərəqqi nailiyyəti hesab olunur. Genetika mühəndisliyinin biotexnoloji proseslərdə geniş istifadə edilməsi nəticəsində ərzaq və yeyinti məhsulları sənayesinin inkişafına çox mühüm zəmin yaradılmışdır. Yüksək texnologiyalar tətbiq olunmaqla Escherichia coli bakteriyasının 1- treonin amin turşusu və vitamin B 2 - riboflavin sintez edən sənaye ştammlan, o cümlədən lizin, somatotropin (boy hormonu), sellülazahhk və s. bakteriya növləri alınmışdır. Hazırda artıq çörək emalı üçün yeni mayalar, yeyinti sənayesində işlədilən müxtəlif zülallar (yumurta zülalı- ovalbumin, əzələ zülalı- miozin və s.), həmçinin biotexnoloji üsulla heyvan və quşlann infeksion xəstəliklərinin spesifik prfilakhkası üçün yeni, müasir standartlara uğyun, yüksək immunegenliyə malik, orqanizm üçün tamamilə təhlükəsiz vaksin və immun serumlar sintez olunur. Genetikanın üsullarından baytarlıq təbabəti və heyvandarlıq təcrübəsində aşağıdakı məqsədlər üçün daha çox istifadə edilir: - xəstəliklərə davamlı və yüksək rezistenthyə malik olan heyvan, quş və an cinslərinin və xətlərinin yetişdirilməsində; - Heyvan, quş və anlann mənşəyinin təyin olunmasında; - Dölün keyfiyyətinə görə törədicilərin qiymətləndirilməsində; - Törədicilərin sitogenetik attestasiyası zamanı; - Vəhşi xəzdərili heyvanlann genetik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsində. Müasir baytarlıq təbabəti genetikası və biotexnologiyaelmi aşağıdakı əsas problemlərin öyrənilməsi ilə məşğuldur: 92 - Kifayət qədər insulin, interferon, antibiotiklər, viatminlər, əvəz olunmayan amin turşuları, yem və qida zülalları, əlavələri, bitkilərin mühafizəsi üçün preparatlar və s istehsalı; - Ontogenezdə genlərin tənzimlənməsi, informasiyası və idarə edilməsi; - Genlərə təsir etməklə onun idarə olunmasını və tənzimlənməsini nəzarətə almaqla heyvanların, quşların və balıqların məhsuldarlığının və xəstəliklərə davamlılığının artmlması, arzuolunmayan (anomal) əlamətlərin qarşısının almması; - Mutasiya prosesinin idarə edilməsi texnologiyasının işlənib hazırlanması yolu ilə mütərəqqi, əlverişli, səmərəli irsi dəyişkənliyə nail olmaqla yeni mikroorqanizm ştammlannm, bitki növlərinin, heyvan, quş və an cinslərinin yaradılması və onların xəstəliklərinin qarşısının alınması; - Heyvanlarda cinsiyyətin tənzim olunması (bu proses hələlik ipək qur dunun cinsiyyətinin tənzimlənməsi üçün mümkün olmuşdur); - Heyvanlarda genlərin surətinin alınması üçün somatik hüceyrələrdən alı nan xüsusi genetik materialın yumurta hüceyrəsinə köçürülməsi (bu mani- pulyasiya hələlik amfıbiya, balıq və siçanlarda uğurlu nəticələr verib); - Genetik surətin alınması yolu ilə yüksək məhsuldar-elit və xəstəliklərə davamlı heyvan, quş və an cinslərinin yetişdirilməsi; - Radiasiyanın, kimyəvi mutagenezin və ekoloji fəsadların mutagen təsirindən insan və heyvanlann irsiyyətinin mühafizəsi problemleminin həll olunması; - Heyvanlann və quşlann irsi xəstəlikləri ilə kompleks mübarizə üsullarının öyrənilməsi və rasional mübarizə tədbirlərinin işlənib hazırlanması. Son illər nəzəri və eksperimental tədqiqatlann təhlili sübut edir ki, canlı aləm Günəş sisteminin inkişafının başlanğıc mərhələsində qeyri-üzvi birləş mələrlə üzvi birləşmələrin sintezindən yaranmış və kimyəvi evolyusiya
nəticəsində formalaşmışdır. Kimyəvi evolyusiya təlimi
dünya şöhrətli alim Lui Paster tərəfindən irəli sürülmüş və sonralar akademik A.İ.Oparin tərəfindən inkişaf etdirilərək müasir elmdə dərin kökü olan təlim kimi etiraf edilmişdir. Bu gün artıq dünyanın tanınmış alimləri bu təlimi yüksək qiymətləndirməklə onu məmnuniyyətlə dəstəkləyirlər. Həmin təlimə görə cansız maddələrin canlı maddələrə çevrilməsindən yaranan zülal kolloid kompleksi mühitdəki suyu özünə çəkərək (adsorbsiya) hüceyrə membranını əmələ gətirir. Sonra xüsusi hüceyrə komponentləri-koatservatlar (koatservatio-latınca koma, toplanü, toplanma deməkdir) sintez olunur, onlardan isə ilk canlılar-protobiontlar («protos»-yunanca ilk, «bions»-canlı deməkdir) yaranır. Bu prosesin sonu hüceyrənin və çoxhüceyrəli orqanizmlərin evolyusiyası ilə nəticələnir. Kimyəvi evolyusiya təliminin əsaslı olmasını qədim meteoritlərin astroidlərinin (daş qəlpələrinin) səthində hopmuş vəziyyətdə öz xüsusiyyətlərini indiyədək saxlayan üzvi birləşmələrin (hətta amin turşularının) tapılması bir daha təsdiq edir. Bu təlim bir daha sübut edir ki, hər bir canlı yalnız fərdi inkişaf qanunauyğunluqları əsasında özünəməxsus olan genlərin, molekullann birləşməsi, təkamülü və cinsiyyət hüceyrələrinin qarşılıqlı assimilyasiyası nəticəsində formalaşır, öz nəslini saxlayır. Beləliklə, kimyəvi evolyusiya təlimi bir daha Ç.Darvinin insanın əcdadının meymun
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|