105
müəllim isə Ģeirdəki həmin rənglərin insan əlinin məhsulu olan
hansı əĢya və obyektlərdə əks olunduğunu tapmağı tapĢıra bilər.
Əgər təlim vaxtı kifayət edərsə, eyni bir dərsdə bir neçə
fənnin inteqrasiyasına müraciət etmək olar. Məsələn, elə əvvəldə
qeyd etdiyimiz mövzunun tədrisində ana dili ilə fiziki tərbiyə
fənlərinin inteqrasiyasını yarada bilərik. Elə həmin Ģeirin
oxusundan və izahından sonra “Kim daha cəlddir?” adlı təfəkkür
çevikliyini formalaĢdıran, həm də dərsdə hərəkətsiz oturan
Ģagirdlərin əzələlərinin hərəkət və inkiĢafına kömək edəcək bir
oyun təĢkil etmək olar. Bu zaman həm dərs maraqlı alınar, həm
də dərsdə inteqrasiyanın və fəal təlim metodlarının əlaqəli
Ģəkildə istifadəsi ilə dərsin səmərəliliyi artar.Bu faktor isə yenicə
təlim fəaliyyətinə baĢlayan uĢaq üçün vacibdir. Ġnteqrasiya ilk
növbədə müəllim tərəfindən yaradılır. Müəllim də çalıĢmalıdır
ki, dünyanın bütöv və bölünməz obrazını Ģagirdlərə hərtətəfli
əlaqələr Ģəraitində, təbii vəhdətdə dərk etdirə bilsin.
Ədəbiyyat
1.
Axundova S. Fənlərarası əlaqənin yaradılması yolları//
Məktəbəqədər və ibtidai təhsil, 2009 (2)
2. Balıyev H.B. Orta məktəbdə Azərbaycan dilinin tədrisi
metodkası. Bakı, 2007
3. Əlizadə Ə. Ġdrak prosesləri və hisslər. Psixopedaqoji
məsələlər.Bakı, 20
4. Kərimov Y.ġ. Ana dilinin tədrisi metodikası. Bakı, 2005
5.Kazımova A.Dərslik və müəllim//Kurikulum,Bakı,2010 (3)
6. Qaragözova N. Ekskursiya təlim metodu kimi //Kuri-
kulum, 2009 (4)
7.Qurbanov V.T. Azərbaycan dili təlimində fəndaxili
ələqələr. Bakı: Müəllim, 2008
8.Rəcəbova A.O. Ġbtidai siniflərdə riyaziyyatın incəsənət, ana
dili və ədəbiyyat nümunələri ilə qarĢılıqlı əlaqəsinin imkanları.
Bakı, 2008
9.
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartı və proqramları
(kurikulumları)// Kurikulum, 2010, № 3, s.117-130
106
IV FƏSĠL
FƏAL TƏLĠMĠN NƏZƏRĠ MƏSƏLƏLƏRĠ
Fəal/interaktiv təlimin əsas xüsusiyyətləri
Dцнйада эедян глобаллашма вя Азярбайъан тящсил систе-
минин Авропа тящсил системиня интеграсийасы тящсил sahəsində
köklü dəyişikliklərin olmasını zərurətə çevirmişdir. Təhsil
sahəsində baş verən innovativ dəyişmələr durmadan geniş-
lənir. Bu просесдя йени тялим технолоэийаларындан-фяал/инте-
рактив методларындан истифадя олунмасы ön plana keçmiĢdir.
Fяал тялим шаэирдлярдя дяркетмя фяаллыьына, мцстягиллийя,
йарадыъылыğa вя диэяр kompetensiyaların формалашмасына
ясаслы зямин йарадыr. Qeyd edək ki, iбтидаи тящсилин мягсяди
шаэирдляря илкин оху və йазы texnikası bacarıqları aşılamaq, il-
kin биликлярин верилмясини тямин етмяк, nitqini inkişaf etdir-
mək, онлары мянтиги вя йарадыъы тяфяккцр елементляри иля си-
лащландырмаг, мцстягил дцшцнмяйя, нятиъя ялдя етмяйя, фикир-
лярини айдын ифадя етмяйя щазырламагдыр.
Бунун цчцн ися тялим просесиндя дцшцндцрцъц мцщит
йарадылмалы, фяал вя интерактив тялим методларындан сямяряли
шякилдя истифадя олунмалыдыр. Бяс фяал тялим щансы принсипляря
ясасланмıĢdır? З.Вейсова принсипляри беля груплашдырmыĢdıр:
Шяхсиййятя йюнялмиш тялим принсипи
Фяал идрак принсипи
Инкишафеtдиriъи тялим принсипи
“Габаглайыъы тялим” принсип
Тялим - тярбийянин чевиклийи принсипи
Ямякдашлыг принсипи
Диоложи тялим принсипи
1
1
Bax.: З.Вейсова фяал (интерактив) тялим: Мцяллимляр цчцн вясаит. Бакы,
2007, с. 9 -10
107
Проф. В.Хялилов ися ―фяал тялим методларынa шяраитин,
мцщитин йарадылмасы‖, ―фяаллыьын вя шцурлу мянимсямянин
тямин едилмяси‖, ―проблем характерли суаллара ъаваб вермяк
язминин инкишаф етдирилмяси‖, ―шаэирдлярин мцщакимя йцрцт-
мяк, тящлилетмя вя цмумляшдирмя апарmаг баъарыьынын фор-
малашдырылмасы‖, ―шаэирдлярин тядгигатчылыг вя йарадыъылыг ба-
ъарыгларынын инкишаф етдирилмяси‖, ―биликляри мцстягил тятбигет-
мя баъарыгларынын формалашдырылмасы‖, ―милли вя бяшяри дяйяр-
лярин баша дцшцлмяси вя гиймятляндирилмяси‖ кими принсипляря
ямял едилмясинин тялимин сямярялилийинин тямин олмасында ясас
рол ойнадыьыны эюстярmişdир.
1
Фикримизъя В.Хялиловун принсип кими тягдим етдийи ид-
раки мясяляляр фяал тялимин сяъиййяви хцсусиййятляри, ъящят-
ляридир.
Н.М.Щаъыйева вя b. йаздыьы ―Щяйати баъарыглара ясас-
ланан тящсил‖ китабында фяал тялимин принсипляри шаэирдя йю-
нялмя, инкишафетдириъи, габаглайыъы, ямякдашлыг, груп тялими
кими беш йеря бюлцнmцĢdüр.
2
Диэяр тядгигатчыларын ясярляриндя дя фяал тялимин прин-
сипляри бунлара охшар шякилдя мцяййянляшдирилмишдир. Бу са-
щядя илк нязяри арашдырмалар апармыш, тядгигатла мяшьул ол-
муш А.Ъащанэиров вя Ф.Гядировун ямяйини хцсуси гейд
етмяк лазымдыр. Мящз онларын тядгигатынын нятиъясиндя синиф
мцяллимляри илк дяфя, ягли щцъум, роллу ойунлар, сюз ассо-
сисайалары, дебатлар, дискуссийа, Венн диаграммы вя с. кими
фяал тялим методлары иля нязяри ъящятдян таныш олмушлар.
Fəal və interaktiv təlim anlayıĢlarının bir çox cəhətləri
bir-birilə çox yaxın və ümumidir. Belə ki, hər iki metodla keçi-
lən dərs Ģagirdləri fəallıĢdırmağa yönəldilmiĢ, hər ikisində Ģa-
girdlərə hazır biliklər verilmir, onlar axtarıcılığa, tədqiqatçılağa
sövq edilir, hər ikisində müəllim Ģagird münasibətləri, ünsiyyət
və dialoqlar hökm sürür. Müəllim istiqamət verir və öyrədir.
1
Bax.: Тящсилин актуал проблемляри. Бакы: Мцтяръим, 2007, с.13
2
Bax.: Щ.Щаъыйева вя б. Щяйати баъарыглара ясасланан тящсил. Бакы:
Мцтяръим, 2006, с. 9-10