108
ġagird öyrənir və ondan öyrənilir. Ġnteraktiv təlim zamanı isə
müəllimin baĢlıca vəzifəsi Ģagirdlərə yardımçı olmaqdan, təlim
prosesində Ģagirdlərin fəaliyyətini əlaqələndirib, onlarda yara-
dıcı axtarıĢa həvəs yaratmaqdan, axtarıb araĢdırmağı, nəyi hara-
da öyrənməyi öyrətməkdən ibarətdir. Ġnteraktiv təlim metodları
özü də fəal təlim prosesinə daxil olan metodlardandır. Burada
biliyin əsasən qrup və cütlərlə iĢ formalarından müntəzəm Ģəkil-
də istifadə etməklə axtarılıb tapılması ön plana çəkilir. Bu cür
təlim texnologiyası ilə təĢkil olunan dərslərdə əvvəlcə, problemə
istiqamət verəcək motivasiya yaradılır. Motivasiya problem
yaradacaq məsələnin qoyulmasıdır. Motivasiyanın nəticəsi təd-
qiqat sualı olur. Həmin tədqiqat sualı problemin həlli yollarına
dair ilkin fərziyyələrin irəli sürülməsinə Ģərait yaradır. Sonra
həmin problemin araĢdırılması üçün qruplarda iĢlər təĢkil
olunur. Hər qrup irəli sürülmüĢ fərziyyələrin doğruluğunu isbat
etmək üçün mətn üzərində, bilik mənbələrinə nəzər salmaqla
tədqiqat iĢlərinə cəlb olunurlar. Alınan nəticələr iĢçi vərəqlərin-
də qeyd olunur. ĠĢçi vərəqlərində iĢlər tamamlandıqdan sonra
təqdimat mərhələsi gəlir. Hər qrup öz tədqiqatlarının yekunları
ilə auditoriyanı tanıĢ edir. Sonra təqdim olunan bütün iĢlər
arasında rabitə, əlaqələr yaradılır. Məlumatlar sistemə salınaraq
ümumiləĢdirilir. Həmin ümumiləĢdirmələr ilkin fərziyyələrlə
müqayisə olunur və nəticələr çıxarılır. Bundan sonra biliyn tət-
biqi mərhələsi gəlir. ĠĢin gediĢindən aydın olduğu kimi, fəal-in-
teraktiv təlimdə Ģagirdlərdə məntiqi, tənqidi və yaradıcı təfək-
kürün inkiĢafı qayğısına qalınır, təlim prosesinə tədqiqat xa-
rakteri verilir. Təlim prosesində iĢgüzar iĢ mühiti, əməkdaĢlıq
Ģəraiti yaradıldığından iĢtirakçıların yüksək fəallığı təmin olu-
nur. ġagirdlərin fəallığı dərsin hər bir mərhələsində qiymətlən-
dirilə bilir.
Məhz müəllimin тялим просесинdə щяр бир шаэирди мцс-
тягил билик ялдя етмяйə yönəldən тякмилляшмиш metod вя при-
йомларdan, fəal/interaktiv təlim цсулlarından istifadə etməsi
мцщцм бир вязифя kimi qarĢıda дурур. ġаэирдляр йарадыъы
фикирляшмяйя, щадисяляри тянгиди тяфяккцр сцзэяъиндян кечир-
109
мяйя, мцстягил тящлилетмя вя нятиъяйяэялмя bacarıqları əldə
etməyə, щяйата, практик фяалиййятя щазырланмалыдыlar. Tялим
просесиндя шаэирдлярин йарадыъылыг габилиййятинин инкишаф
етдирилмяси, онларда щяйати баъарыгларын формалашдырылмасы
башлыъа проблемдир ки, бу да онларын мцстягил идрак фяалиййяти
иля гаршылыглы вящдят тяшкил едир.Тяърцбя эюстярир ки, шаэирдлярин
тяфяккцр мцстягиллийи мцщцм дидактик ящямиййят кясб
етмякля йанашы, щям дя зярури тярбийяви ящямиййят кясб едир.
Беля ки, шаэирд мцстягил билик газанмагла (məntiqi, тянгиди
вя йарадыъы тяфяккцр просесиндя), щям дя фяал щяйат мюв-
гейиня малик олур, онда тяшяббцскарлыг, юз эцъцня инам, чя-
тинликлярдян горхмамаг кими мцсбят иради кейфиййятляр
формалашыр.
Fəal təlimin mexanizmləri
Проблемли вязиййятин йарадылмасы
Диалогун вя ямякдашлыьын зярурилийи
Шаэирд – тядгигатчы, мцяллим -
фасилiтатор kimi
Психоложи дястяк, щюрмят вя етибар
Механизм – 1. Проблемли вязиййятин йарадылмасы –
Шаэирдин гаршысында проблем гойулур вя онларыn проблеми
щялл етмяйя йюнялдилмяси нятиъясиндя идрак фяаллыьы йараныр.
Механизм – 2. Диалогун вя ямякдашлыьын зярурирлийи –
Fяал тялим диаложи шякилдя, ямякдашлыг шяраитиндя кечирилир.
Механизм – 3. Шаэирд – тядгигатчы, мцяллим -
фасилiтатор
- Fяал тялим заманы шаэирд obyekt мювгейини тутмаmaлыдыр.
Шаэирд тядгигатчы, мцяллим ися бялядчи ролуну щяйата кечир-
мялидир. Шаэирдляр биликляри мцстягил шякилдя, тядгигат заманы
ялдя етмялидирляр.
Механизм –
4. Психоложи дястяк, щюрмят вя етибар –Ша-
эирдлярин идрак фяаллыгларыны сахламаьын мцщцм васитяси онла-
рын психоложи дястяклянмясидир. Мцяллимин хейирхащ мцнасибя-
ти, шаэирдляря щюрмят вя етибары, онларын баъарыьына инамыдыр.
110
Fəal dərsin quruluĢu. Fəal dərsin ənənəvi dərslə oxĢar
və fərqli cəhətləri
Fəal (interaktiv) və ənənəvi təlimin elə xüsusiyyətlər
vardır ki, onlar yalnız fəal (interaktiv) təlimə məxsusdur.
Fəal
(interaktiv) təlimin üstünlükləri:
müstəqil düĢünmək və sərbəst nəticə çıxarmaq imkanı;
Ģagirdlərin fəallığı;
az vaxt ərzində daha çox məlumat mənimsəmək
imkanı;
tədqiqat vərdiĢlərinin formalaĢması və inkiĢafı;
əməkdaĢlığın və qarĢılıqlı hörmətin formalaĢması.
Fəal interaktiv dərsin dəqiq strukturu var və qarĢıya
qoyulan məsələləri həll etməyə imkan verir, uĢaqlar biliklərə
yiyələnir, tədris proqramı yerinə yetirilir. Ġnteraktiv təlimin əsas
üstünlüyü - real idrak motivasiyasının (biliklərə yiyələnmək
həvəsinin) yaranmasıdır. Bu da idrak fəaliyyətinin gediĢində
Ģagirdlərin təfəkküründə gerçək ziddiyyətlərin həlli imkanlarına
əsaslanır. Real ziddiyyətlərdən yaranan emosiyalar əqli ehtiyat-
ların səfərbərliyini təmin edir, idrak fəaliyyətini Ģövqləndirir,
diqqəti uzun müddət cəmləməyə imkan yaradır. Bilgilər hazır
Ģəkildə deyil, onların müstəqil surətdə “kəĢf”i prosesində mə-
nimsənilir, yəni mənimsəmə prosesi passiv deyil, fəal xarakter
daĢıyır. Əgər Ģagird öz istəyinə və öz fəaliyyətinə əsasən yeni
bilikləri “kəĢf” edirsə, onda o, dərsə yaradıcı və maraqla yanaĢır,
əldə etdiyi bilikləri uzun müddətli və möhkəm mənimsəyir.
Bəs fəal dərsin quruluĢu necədir? Bu sualı cavablandırmaq
üçün cədvələ nəzər salmaq lazımdır.
Cədvəl1
Fəal dərsin mərhələləri Nəticə
1.Motivasiya (problemin
qoyulması, fərziyyələrin irəli
sürülməsi)
Tədqiqat sualı və fərziyyələr
2.Tədqiqatın aparılması
(fərziyyələri yoxlamaq üçün
Tədqiqat iĢləri, yeni faktlar