Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 İQTİsadi İnformatiKA

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________141________________________ 
 
 İnformasiya kiçik porsiyalarla (paketlərlə) ötürülməlidir; 
  Paketin qəbul edildiyi və səhvsiz olduğu ünvan tərəfindən 
təsdiq edilməlidir; 
 Lazım gəldikdə paketin ötürülməsi təkrar edilməlidir; 
  Paketin  hərəkət  marşrutu  ötürmə  zamanı  müəyyən 
edilməli və hətta bir xəbər daxilindəki paketlər də müxtəlif 
marşrutlarla ötürülə bilməlidir; 
 Qəbul  edilmiş  paketlər  ünvanda  birləşdirilməklə  xəbər 
bərpa edilməlidir. 
Kommunikasiya  protokolu  olan  İP 
şəbəkə 
səviyyəsinin protokolu olub, İnternet şəbəkəsi ilə ötürülən 
paketin formatını təsvir edir. 
Nəqliyyat  protokolu  olan  TCP  informasiyanın 
ötürülməsinə  və  bütövlüyünə  nəzarət  edir.  Yəni, 
İnternetdə kompüterlər arasındakı informasiya mübadiləsi 
İP  protokolu  ilə  ötürülən  paketlərin  TCP  protokolu  ilə 
nəzarətdə saxlanmasına əsaslanır.  
İnternet  daxilində  hər  bir  şəbəkə  özünəməxsus 
rabitə  texnologiyasına  əsaslanaraq  spesifik  tələblərə 
uyğun  fəaliyyət  göstərir.  Lakin  bütün  şəbəkələr 
informasiya  paketlərini  qəbul  edib  lazımi  ünvana  ötürə 
bilir.  
 
QEYD:  1961-ci  ildə  Kaliforniya  Universitetinin 
professoru  Leonard  Kleynrok  informasiyanın  paket 
prinsipi ilə ötürülməsi ilə bağlı ilk elmi məqaləni sayılan 
jurnallardan  birində  çap  etdirir.  Alim  elmi  məqalədə 
qlobal  informasiya  şəbəkələrinin  qurulmasının  başlıca 
prinsipini  formalaşdırır:  informasiyanı  müəyyən  zaman 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________142________________________ 
 
müddətində,  müxtəlif  sayda  aralıq  bəndlərindən 
keçirməklə, böyük məsafəyə göndərmək üçün verilənlər 
kiçik  paketlərə  ayrılmalı  və  bir-birindən  asılı  olmadan 
ötürülməli, yalnız son məntəqədə qəbuledici tərəfindən 
bir yerə yığılmalıdır. 
ARPANET  layihəsi  çərçivəsində  həyata  keçirilən  iş 
paketlərin  kommutasiyası  ilə  şəbəkələrin  yaradılmasına 
əsaslanır.  Bu  şəbəkə  növündə  informasiya  (məsələn, 
xəbər) böyük olmayan paketlərə bölünür, həmin paketlər 
təyin  olunmuş  yerə  çatana  qədər  səmərəli  marşrut 
seçərək bir-birindən asılı olmayaraq müxtəlif şəbəkələrdə 
yerini dəyişir. Sonda bütün paketlər lazımı yerə çataraq 
yenidən birləşərək ilkin formanı alır. Kompüterlərin eyni 
hüquqlu olması informasiyanın konkret bir kompüterdən 
asılılığını aradan qaldırır. Bu texnologiyaya əsasən əgər 
kommunikasiya      xəttinin  bir  hissəsi  sıradan  çıxarsa, 
böyük  olmayan  paketlər  digər  işləyən  xətlərə  ötürülə 
bilər.
  ARPANET  sistemi  uzaq  məsafədə  olan  kompüter 
mərkəzləri  ilə  əlaqələri  yaradırdı.  Bu  sistem    elektron 
poçtunun göndərilməsi və informasiya mübadiləsi üçün 
istifadə 
olunurdu. 
Sistem 
inkişaf                                                    
edərək, 1983-cü ildə iki şəbəkəyə: ARPANET və MILNET 
şəbəkələrinə bölünür. MILNET səbəkəsi hərbi məqsədlər, 
ARPANET  şəbəkəsi  isə  elmi  tədqiqatlar  məqsədi  üçün 
nəzərdə  tutulur.  Son  nəticədə  iki  şəbəkə  arasında 
informasiya  mübadiləsi  imkanı  yaranır  və  bu  birləşmə 
İnternet adı ilə dünyada tanınır. 
 
 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________143________________________ 
 
 
Leonard Kleynrok (ingiliscə Leonard Kleinrock 1934-
cü  ildə  anadan  olmuşdur.  Amerika  mühəndisi  və 
informasiya  texnologiyaları  və  kompüter  şəbəkələri 
sahəsində  görkəmli  alim,  “Mühəndis  işləri  və  tətbiqi” 
elmlər 
sahəsində 
Kaliforniya 
universitetinin 
professorudur.  ARPANET-in  yaradılmasında  və  Los-
Anceles  şəhərində  istifadə  edilməsində  böyük  rol 
oynamışdır.  Onun  nəzəri  ieratrxik  marşrutlaşma  işləri 
indiki zamanda müasir İnternetdən istifadə edilməsində 
geniş istifadə olunur.
  
  
 
İlk  vaxtlar  İnternet  yalnız  elmi  informasiya 
mübadiləsini həyata keçirdiyindən, kommersiya xarakteri 
daşımırdı.  Son illərdə İnternetin kommersiya tərəfi daha 
böyük əhəmiyyət daşımağa başlamışdır. 

---

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________144________________________ 
 
QEYD: 1958-ci ildə ABŞ prezidenti D.Eyzenxayerin 
təşəbbüsü ilə yeni dövlət strukturu, strukturun tərkibində 
isə  gələcək  problemlərin  həlli  üçün  ARPA  (Advanced 
Research  Projects  Agency)  agentliyi  yaradıldı.  Agentlik 
qarşısında duran əsas məsələ müdafiə sahəsində yeni və 
perspektiv elmi layihələrlə bağlı məsələlərin həll edilməsi 
idi. Məqsəd bir idi – hərbi işlərdə Sovet dövləti Amerika 
Birləşmiş Ştatlarını ötüb keçməməli. 
Ö  dövrdə  əsas  məsələ  agentlik  tərəfindən 
kompüterlər  arasında  verilənlərin  mübadiləsini  həyata 
keçirən  elektron  şəbəkənin  yaradılması  idi.  Şəbəkə 
ARPANET  adlandırıldı  (Net  –ingiliscə  “şəbəkə”  anlamını 
verir). 
ARPANET  şəbəkəsinin  yaradılmasında  istifadə 
edilən bütün təşkiledicilər sonralar tamamilə İNTERNET 
şəbəkəsində istifadə olundu.  
İnternetin  yaradıcısı  kim  olmuşdur  sualına  cavab 
vermək çətindir. Suala təxmini cavab belədir: şəbəkə bir 
nəfər tərəfindən deyil, çoxlu sayda alımlər və bu sahədə 
peşəkar olan şəxslər tərəfindən yaradılmışdır. 
Bu barədə məlumata 2013-cü ildə texniki jurnalların 
birində  çap  edilmiş  maqələdə  rast  gəlinir.  Məqalədə 
şəbəkənin  yaradılma  təşəbbüskarının  Cozef  Liklayder 
(Joseph Carl Robnett Lieklider: 1915-1990) olduğu qeyd 
olunur.  
Ümumiyyətlə, İnternetin yaradıcılarından birini Pol 
Barana  olduğunu  (Paul  Aleksandr  Baran:  1926-2011) 
hesab  etmək  düzgündür.  1959-cu  ildə  “RAND 
Corporation”  şirkətində  işləyərkən  Pol  Barana  nüvə 

---