Diyabet Hemfl. Forumu 2016/1

kurucusu ve direktörüdür. Dr. Jean Watson Kolorado

Üniversitesi’nde e¤itimci olarak çal›fl›rken 1975-1979 y›lla-

r› aras›nda “‹nsan Bak›m Modeli”ni gelifltirdi (Watson,

2015). Jean Watson, ‹nsan Bak›m Modelini kiflileraras› ba-

k›m iliflkisi, bak›m durumu ve bak›m an›, iyilefltirme süreç-

leri olmak üzere üç temel kavram üzerinde ele al›r (Wat-

son,2008).

1)  Kiflileraras›  Bak›m  ‹liflkisi: ‹nsan Bak›m Bilimi’nde “Ki-

flileraras›” terimi hemflire ile birey aras›nda insan insana

yüce bir iliflki olarak yer al›r. “Kiflileraras› iliflki”, fiziksel ola-

rak orada bulunman›n yan›nda birey ile birlik olma/bü-

tünleflme anlam›nda kullan›l›r (Watson, 2012). Kifliler ara-

s› bak›m iliflkisinde bak›m veren ve bak›m alan aras›nda

yüksek düzeyde bir enerji alan› oluflur. Bu enerji, hasta ve

hemflirenin benli¤inde manevi bir ba¤ kurar ve onlar› “fiu

An”›n çok ötesine götürür (Watson, 2015). 

2)   Bak›m   Durumu   ve   Bak›m   An›: ‹nsan Bak›mMode-

li’nde, insan insana etkileflim sürecinin ilk aflamas› olan

“Bak›m An›” hemflire ile bireyin ilk karfl›laflt›klar› and›r. Hem

hemflire hem hasta “Bak›m An›n›”yaflarken kendine özgü

yaflam deneyimleri ile oradad›rlar. O anda öncelikli olarak

hemflirenin bilinci, niyeti ve enerjik olarak varl›¤› gereklidir.

Hemflire böylesi bir varl›¤›;  tüm benli¤i ile hastaya dokun-

mas›, duruflu, ses tonu, duyular›, seçti¤i kelimeleri, hisleri

ile hastaya yans›tabilir (Watson, 2012).Dolay›s› ile bak›m

ancak hemflirenin bireyin yaflam alan›na veya varoluflsal

alan›na girmesi ile bafllayabilir. Hemflire bireyin varolufl

(ruh) durumunu saptar, bunu hisseder ve tepki gösterir.

Bu tepki öylesine kifliye özeldir ki, di¤erinin uzun zamand›r

a盤a vurmay› erteledi¤i duygu ve düflüncelerini a盤a vu-

rur. Böylesi bir bak›mda hemflire ve birey aras›nda iç/öznel

bir ak›fl vard›r (Mc Ewenand Wills, 2007).Hemflire hasta ile

karfl›laflt›¤› anda flu sorulara yan›t arar;

- Bu ruhla dolu insan kim?

- Hastal›¤›n›n ötesinde bu insan›n neye ihtiyac› var?

- O’na bak›m verebilir miyim?

- Onunla nas›l bir ba¤lant› kurabilirim?

Bak›m an›nda “Hemflirenin Bilinci” zaman ve mekan›n

ötesine geçer, yani “bilinç” bedenden ayr›l›r. Hemflire,  bi-

linci ile hastan›n dünyas›ndad›r ve sessizlikte bile hastas›

ile konuflur durumdad›r. “Bilinç” sayesinde hastas›n›n ru-

hunun gizemini görür (Watson, 2012).

3)   ‹yilefltirici   Faktörler   ve   ‹yilefltirici   Süreçler:   Watson,

hemflirelik fenomeni için bir biçim sa¤lamak amac›yla

1979 y›l›nda “‹yilefltirici/Carative Faktörleri” gelifltirdi. ‹yi-

lefltirici Faktörler halen hemflireli¤in özü olarak kullan›lma-

s›na ra¤men, Watson’›n anlay›fl›na göre  “Faktör” terimi-

nin anlam› oldukça durgundur. Bu nedenle Watson, “‹yi-

lefltirici/Carative Faktör”leri “‹yilefltirici/Caritas Süreç” ola-

rak geniflleterek daha dinamik hale getirmifltir (Watson

2015).Caritas, “de¤er verme, takdir etme, özel ilgi göster-

me, sevgi” anlam›na gelen Latince bir kelimeden gelir.

Caritas sözcü¤ünün Türkçe karfl›l›¤› “‹yilefltirici” olarak kul-

lan›lmaktad›r. Watson “‹yilefltirme Süreçlerini” yarat›c›

problem çözme süreci olarak tan›mlamakta ve  “‹yilefltir-

me Süreci”nin özelliklerini Tablo.1’de belirtildi¤i gibi s›rala-

maktad›r ( Watson, 2007; Watson, 2008; Jesseand Alli-

good, 2014).

Vaka

Bay RU, 60 yafl›nda emekli bir muhasebecidir. RU,

yaklafl›k iki gün önce ‹ç Hastal›klar› Poliklini¤i’ne, alt ektre-

mitelerde +3 gode b›rakan ödem, çok susama, hafif bu-

lant› flikayetleri ile baflvurmufltur. 

RU’nun geçmifl sa¤l›k öyküsünde sa¤l›k kontrolünü

nadiren yapt›rd›¤› belirlenmifltir. Yaklafl›k 10 y›l önce hi-

pertansiyon nedeni ile baflvurdu¤u sa¤l›k kurumunda

prediyabet oldu¤u belirtilmifl, diyet ve beslenme önerile-

rinde bulunulmufl, ancak Bay RU, önerileri uygulamam›fl-

t›r. Travma sonucu meydana gelen radiusfraktürü nede-

ni ile acil servise baflvurdu¤unda AKfi:458 mg/dl oldu¤u

saptanm›fl ve diyabet poliklini¤ine yönlendirilmifltir. Befl y›l

önceki bu acil durum sonras›nda DiyabetesMellitüs (DM)

tan›s› konan RU, reçete edilen oral antidiyabetik ilaçlar›n›

da kullanmam›flt›r.

Hastaneye son baflvurusunda RU’nun açl›k kan fleke-

ri 290 gr/dl, kan bas›nc› 168/94 mm/Hg ve her iki alt

ekstremitelerinde ödem ile birlikte GFR>150ml/dk ve id-

rarda bir (+) protein belirlenmifltir. Ayn› zamanda özellik-

le sol ayak baflparma¤›nda 3-5 mm çap›nda s›n›rlar› dü-

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  60  •  Ocak  -  Haziran  2016

---

Diyabet,  Obezite  ve  Hipertansiyonda  Hemflirelik  Forumu  Dergisi

Cilt  8  •  Say›    1  •  Sayfa  61  •  Ocak  -  Haziran  2016

TTaabblloo  11:: ‹yilefltirici Faktörler ve ‹yilefltirici Süreçler*

‹‹yyiilleeflflttiirriiccii  FFaakkttöörrlleerr--‹‹FF

‹‹yyiilleeflflttiirriiccii  SSüürreeççlleerr--‹‹SS

BBaakk››m

m  V

Veerreenniinn  ‹‹yyiilleeflflttiirrm

mee  BBiilliinnccii

1. ‹nsanc›ll›k-Adanm›fll›k 

Vakur olma, kendine ve di¤erlerine 

- Bireyin eflsizli¤ini kabul etmek

sevgi ve flefkatle yaklaflma

- ‹yilik ve flefkat eylemlerini bilmek

- Bireyin yarat›l›fltan gelen özelliklerine, yeteneklerine 

sayg› duymak

- ‹ncinebilirli¤in fark›nda olmak

- Gerçek bir kayg› ile dinlemek

- ‹nsan›n yüceli¤ine sayg› duymak

2. ‹nanç-Umut

Bireye inanç ve umudu afl›lama

- Dinlerken sessizlik, yans›tma, duraklama için f›rsat 

yaratmak

- Yaflam› bir problem çözümü gibi görmekten daha çok 

keflfedilmesi gereken bir gizem olarak görmek

- Bireydeki daha büyük gücü görmek için esnek olmak

- ‹yilefltirici ve bütüncül bak›m için bilim ve sanatla 

etkileflmek

- Bireylere kendine inanmalar› için yard›m etmek

- Bireyin inançlar›n› ö¤renmek ve desteklemek

- Umudu desteklemek

- Bireyi bir obje gibi de¤il, insan gibi görmek

3. Duyarl›l›k

Bireyde “Benlik-Ego”nun ötesine 

- Durumlar› de¤erlendirmede sezgileri kullanmak 

geçerek fark›ndal›¤› derinlefltirmek, 

- Minnet duyma, ba¤›fllama, teslimiyet ve flefkat için 

bireyin manevi/spiritüel 

anlaml› ritüeller gelifltirmek

uygulamalar›n› gelifltirme

- Bizim sayg› ve bak›ma verdi¤imiz de¤er kadar bireyin 

temel spiritual gereksinimlerine de¤er vermek

- Görevleri iyilefltirici etkileflimlere dönüfltürmek

- Kendini ve baflkalar›n› ba¤›fllama yetene¤ini göstermek

- ‹nsan olarak kendine ve baflkalar›na iyi davranmak

- Kalp merkezli bak›m vermek

4.Yard›m-Güven ‹liflkisi

Yard›m edici-güven verici, otantik 

- Koflulsuz sevgi ve sayg› göstermek

bak›m iliflkisi gelifltirme

- Bireylerin ihtiyac› oldu¤unda iyileflme için kutsal bir 

alan yaratmak

- Yarg›s›z davranmak

- Yaflam deneyimlerine uyum ile karfl›l›k vermek

- Otantik varl›¤› kullanmak: tam anlam› ile dürüst ve 

kendisi olarak bulunmak

- Baflkalar›na hassas ve aç›k olmak

- Kendisinin ve baflkalar›n›n sözel-sözel olmayan 

iletiflim tarz›n›n fark›nda olmak

- Do¤rudan sayg›l›, yap›c› iletiflim kurmak

5. Olumlu ve olumsuz 

‹nsanlar›n öykülerini içten dinleyerek

- Kutsal bir alan yaratmak

duygular›n ifadesi

olumlu ve olumsuz duygular›n 

- ‹yileflmeyi derin bir iç yolculuk olarak düflünmek

ifade edilmesini sa¤lama

- Belirsizlik ve bilinmezliklere izin vermek

- Bireyin kendini ifade etmesi için öykü ve hikaye 

---