ƏBÜLFƏZ ƏZİMLİ

____Romantizmdən eposa: tədqiqin Kamran Əliyev aydınlığı 
 
 
91 
bütövlüyündən  kənar  deyil.  Bu  anlamda,  Kamran  Əliyev  ayrı-
ayrı  məsələləri  bir  müstəvi  üzərinə  gətirməklə  təhlil  rənglərini 
zənginləşdirir. 
Araşdırmalarında, o sıradan təhlil-təsnif xətlərində nəzəriy-
yə, bədii ifadə və  məzmun strukturlarını  müqayisəli şəkildə bir-
ləşdirən  və təhlil üçün  nəzəri  və tətbiqi,  müqayisəli kontekstləri 
kompakt  halına  gətirən  Kamran  Əliyevin  özünəməxsus  poetika 
stilləri  vardır:  bu  bir  tərəfdən  onun  təhlil-tədqiq  maraqlarının 
tipik  əlamətlərinə  aiddirsə,  ikinci  bir  tərəfdən  Dədə  Qorqud 
dastanlarının  bədii  tipologiyasına  xas  olan  əlamətlərin  yeni 
bucaqlardan araşdırılması və təhlil edilməsi tələbləri ilə bağlıdır.  
Bu  anlatma-təhlil-təsnif  poetikasına  xas  olan  bu  xüsusi 
yanaşma  keyfiyyətləri  Kamranın  təhlil  ustalığının  nəticəsidir. 
Bütün  bunlara  nəzərən,  biz  Kamran  Əliyevin  tədqiq  struktur-
larında ayrıca diqqət yetirilən elmi-strukturoloji təsniflərin təhlil 
tərzlərini ümumiləşdirilmiş şəkildə belə xarakterizə edə bilərik: 
- mətn və onun məzmun xarakterini açıqlamaq prinsipi 
üzrə təhlil; 
-  mətnə  münasibətdə  xarakterik  və  tipik  əlamətləri 
ayırmaq tərzi üzrə təhlil; 
- mənalara müqayisəli üsul-taktlarla yanaşma stili üzrə 
təhlil; 
-  Dədə  Qorqud  strukturalizminə  aid  olmanın  genetik 
poetikasını açıqlamaq üzrə təhlil; 
- məsələlərə köklü yönlərdən yanaşmaq tempi üzrə təhlil; 
-  məzmunu  struktur  əlamətlər  ilə  iç-içə  şərh  etmək 
poetizmi üzrə təhlil; 
- struktur tərkibləri  məzmun tərkiblərilə vəhdətdə  təs-
bit etmək sinxronizmi üzrə təhlil; 
-  ayrı-ayrı  poetik  obrazlarla  bağlı  fərdi  əlamət  və  key-
fiyyətləri nizamlı əkildə səciyyələndirmək tərzi üzrə təhlil. 

---

Əbülfəz Əzimli
 _____________________________________  
 
 
92 
Əlbəttə,  bu  xarakteristikanı  bir  az  da  genişləndirə  bilərik; 
lakin  məsəənin  təqdimi  üçün  bunlar  da  kifayət  edir.  Bu  səciy-
yələr  qrqudşünaslıqda  indiki  və  gələcək  tədqiqlər  üçün  gərək 
olan məsəələrin tərkibsahələrini də aydın şəkildə əks etdirir.  
 
BƏHS ETDİYİMİZ MƏSƏLƏ VƏ MƏNBƏ: 
*Kamran Əliyev: Çoban oğlu Təpəgöz.// Eposun poetikası: 
“Dədə Qorqud” və “Koroğlu”. Bakı: 2011. Səh. 36-49. 
   
TƏDQİQATÇININ İSTİNAD ETDİYİ MƏNBƏLƏR:  
1. Abdulla K. Sirr içində dastan və yaxud gizli Dədə Qor-
qud-2. Bakı, Elm, 1999. 
2. Cəmşidov Ş. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, Elm, 1999. 
3. Əliyev O. Azərbaycan nağıllarının poetikası. Bakı, Səda, 
2001. 
4.  Koroğlu  Xaliq.  Oğuz  qəhrəmanlıq  eposu.  Bakı,  “Yurd” 
1999. 
5.  Kitabi-Dədə  Qorqud”  (Tərtib  edəni  H.Araslı).  Bakı, 
Azərnəşr, 1962. 
6. Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı, Gənclik, 1977.  
7.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”  (Tərtib  edəni  F.Zeynalov, 
S.Əlizadə). Bakı,Yazıçı, 1988. 
8.  Gökyay  Orhan  Şaik.  Dədəm  Qorqud  kitabı.  İstanbul, 
2000. 
9. Əli Sultanlı. Məqalələr. Bakı, Azərnəşr, 1974. 
10.  Jirmunski  V.M.  Tyurkskiy  qeroiçeskiy  epos.  Lenin-
qrad, Nauka, 1974. 
11. Təhmasib M.N. Azərbaycan xalq dastanları. Bakı, Elm, 
1972.  
 
   

---

____Romantizmdən eposa: tədqiqin Kamran Əliyev aydınlığı 
 
 
93 
2.4. 
URUZ 
OBRAZININ 
MƏTNDAXİLİ 
VƏ 
MƏTNÜSTÜ SƏCİYYƏLƏRİ 
 
Tədqiqlərində dastan poetikası  məsələlərinə konkret situa-
siyalar  kontekstindən  şərhlər  verən  Kamran  Əliyevin  “Kitabi-
Dədə  Qorqud”  eposuna  dair  təhlil  və  yanaşma  taktikası  birbaşa 
Dədə Qorqud dastanlarının məzmun və bədii ifadə özəlliklərinin 
inikas etdirilməsi poetikası ilə bağlıdır. Tədqiqatçı hər ştrixə, hər 
bədii inikas lövhəsinə və tablosuna, hər məzmun və forma məsə-
ləsinə  mətndaxili  və  mətnüstü  kriteriyalardan  yanaşmış  və  qəh-
əmanların  təbiəti  və  xarakter  cəhətləri,  tipoloji  səciyyələri  üzrə 
məzmun və forma strukturlarını da bu kriteriyalar əsasında təsnif 
etmişdir:  bununla  həm  də  Kamran  Əliyev  özünəməxsusi  təhlil-
təsnif kriteriyalarını təqdim etmişdir.  
Və bu strukturoloji yanaşmalarında tədqiqatçı bilavasitə “epo-
sun qaranlıq qalan bir çox cəhətlərinə aydınlıq gətirməyə imkan ve-
rən”  faktları  açıqlamağa  və  onları  məxsusi  əlamətlər  kompozisiya-
sından təhlil etməyə xüsusi əhəmiyyət vermişdir. Kamran Eposdakı 
qəhrəmanlara onların həyatları və Oğuz qaunlarının, həyat və yaşam 
kodekslərinin, milli adət-ənənələr, milli mənsubluq cəhətlərinin kon-
tekstindən  yanaşmış  və  hər  obazın,  hər  qəhrəmanın  fərdi  və  milli 
keyfiyyətlərini düzənə çəkiş, ən incə detallardan tutmuş,  ən mürək-
kəb və prinsipial məzunları vahid bir xətt üzərinə gətirmişdir. Kam-
ran təhlillərində  –  epos  mətni  üzrə  apardığı  təhlillərdə  yalnız  Oğuz 
Qanunları  Poetikasını  əldə  rəhbər  tutmuşdur.  Qəhrəmanların  təbiə-
tinə  dair  poetika  özəlliklərini  xarakterizə  etmək  üçün  Kamran  çox-
saylı və çoxqatlı ifadə əmsallarını zühura gətirir: bu halda o hər ob-
raza yeni məzmun əlamətləri işığından təsnif verir. Uruz obrazına da 
qəhrəmanın həyat və cəmiyyət mövqeyi tələbləri üzərindən yanaşır. 
“Kitabi-Dədə  Qorqud”  eposunda  ən  tipik  obrazlardan  biri 
Uruzdur. Uruz haqqında danışan tədqiqatçılar onun konkret ola-

---