Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

55 
 
qalır.  “Köhnəlmiş  sözlər  bir-birindən  köhnəlmə  dərəcəsinə  görə  fərqlənirlər.  Bu  cəhətdən 
Azərbaycan dilindəki köhnəlmiş sözləri iki qrupa ayırmaq olar: 
1.
 
Dil üçün tamam köhnəlmiş sözlər... 
2.
 
Müasir Azərbaycan dili üçün köhnəlmiş sözlər” (4,153). 
Folklor örnəklərinin dilindəki arxaizlmlər, əsasən, ikinci qrupa aiddir, yəni tarixizmlərdir. 
Azərbaycan  nağıllarının  dilindəki  köhnəlmiş  sözlərin  çoxu  keçmiş  quruluşla  bağlıdır.  
S.Cəfərov köhnəlmiş sözləri  dörd qrupa bölür və sonuncu qrupa “köhnə quruluşla əlaqədar idarə, 
müəssisə  və  vəzifə  adlarını”  daxil  edir  (3,72).  Nağıllardakı  dildən  çıxan  sözlərin  belə  adlara  aid 
olması  onların  məzmununda  aks  olunan  hadisələrin  qədim  zamanlarla  bağlılığından  irəli  gəlir: 
“Nağıllar  onları  yaratmış  olan  insan  cəmiyyəti  qədər  qədimdir.  Bunlar  el  yaradıcılığının  bir  növü 
kimi uzun zamanlar bilgi və bədii həyəcanın mənbəyi olmuş, bir sıra həyatı bağları, təbiətlə, ayrı-
ayrı  şəxslər  və  kütlələrlə  olan  əlaqəni  sürətləndirmiş,  ibtidai  insan  isə  bunların  hamısını  öz 
yaradıcılığı  ilə  bəzəmiş,  şəxsləndirmiş,  nəsildən-nəslə  söyləyərək  əbədiləşdirməyə  çalışmışdır” 
(2,7). Bu baxımdan, nağıllarımızın dilindəki köhnəlmiş  sözlər işlənmə tezliyinə  görə da iki qrupa 
ayrılır: 
1.
 
Keçmiş quruluşla bağlı olub, hər hansı bir məqsədlə işlənən arxaizmlər. 
2.
 
Dildə  aktiv  işlənməsə  də,  dili  tamamilə  tərk  etməyən,  bəzi  dialektlərdə  özünü  göstərən 
arxaizmlər. 
Doğrudan  da,  folklor  örnəklərinin  dilində  elə  köhnəlmiş  sözlər  vardır  ki,  hazırda 
dialektlərimizdə işlənir. Bunlardan biri – “arı” bir deyimdə qalmışdır: “Aydan arı, sudan duru”. 
“Arı”  sözü  bir  zamanlar  türk  dillərində,  o  cümlədən  Azərbaycan  dilində  aktiv  leksik-
qrammatik vahid kimi işlənsə də, hazırda Nuxa, Oğuz, Naxçıvan dialect və şivələrində “arıtlamaq” 
feli işlənməkdədir. 
Beləliklə,  Azərbaycan  nağıllarının  dilində  işlənən  köhnəlmiş  sözlər  içərisində  çox  maraqlı 
faktlarla  qarşilaşmaq  olar.  Milliliyi  ilə  seçilən  köhnəlmiş  sözlər  bir  zamanlar  tarixi  leksika  və 
qrammatikamızda fəal mövqe tutmuşdur. Onlardan indi də faydalanmaq mümkündür. Belə ki, dilə 
alınmaların daşınmasındansa, bəzi köhnəlmiş sözləri “diriltmək” daha faydalıdır.  
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. Azərbaycan ədəbi dili tarixi. Bakı, Şərq-Qərb, 2007 
2. Azərbaycan nağılları. Bakı, Şərq-Qərb, 2005 
3. Cəfərov S. Müasir Azərbaycan dili. Bakı, Maarif, 1982 
4.  Əlibəyzadə E. Azərbaycan dilinin tarixi. Bakı, Azərbaycan Tərcümə Mərkəzi, 2007 
5.  Həsənov H. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı, Maarif, 1988 
6.  Naxçıvan folkloru, II c. Naxçıvan, Əcəmi, 2011 
 
ABSTRACT 
Ganira Askerova  
 
Stylistic features of the dialects and obsolete words in the language of tales 
Folklore  samples  are  one  of  the  sources  which  indicate  the  richness  and  simplicity  of  a 
language.  The  role  of  folklore  samples  is  irreplaceable  in  the  formation  of  our  oral  literary 
language.  There  is  a  wide  choice  of  stylistic  features  of  our  literary  language  either  in  oral,  or  in 
written  samples.  At  present  the  interesting  samples  of  Azerbaijan  oral  literary  language  are  also 
appearing and increasing. From this standpoint, the tales have their own specific stylistic features. 
The obsolete words that exist in the different dialects but have lost their frequency of usage in the 
language of tales are one of the language factors that draw attention. 
The  obsolete  words  and  dialects  are  able  to  form  a  certain  imagination  about  the  lexical-
grammatical  features  and  their  developmental  perspectives  of  our  language  in  different  historical 
periods.  There  have  always  been  definite  differences  between  the  oral  and  written  forms  of  the 
literary language. The obsolete words and dialects play an important role in the elimination of these 

---

56 
 
differences.  Moreover, the obsolete words  and dialects  also  play an important  role in  defining the 
all-turkish samples in the language. 
Though the obsolete words have lost their frequency of usage, they continue their existence 
in our dialects.  It also draws attention that archaisms are met more frequently than historicisms in 
the  language.  The  folklore  samples  created  by  our  people  are  sources  of  higher  opinions  and 
valuable works of art that reflect their rich spirituality, pleasant wishes, their approach towards the 
life and community.   
One  can  come  across  very  interesting  facts  among  the  obsolete  words  in  the  language  of 
Azerbaijani tales. The obsolete words distinguished with their nationality  held an active position in 
the historical  lexis  and grammar in  different  periods.  Today it is  also  possible to  get  benefit from 
them. Thus, it is better to “liven” some obsolete words than to borrow words from other languages. 
 
РЕЗЮМЕ 
Аскерова Ганира 
Стилевые особенности диалекта и устаревших слов в сказках 
Одним  из  источников  богатства  и  простоты  языка  являются  фольклорные  примеры. 
Фольклорные  примеры  играют  значительную  роль  в  формировании  устного  литературного 
языка. Стилевые особенности литературного языка  имеют широкие возможности и в устных 
и  письменных  примерах.  И  в  настоящее  время  в  устном  азербайджанском  литературном 
языке продолжают распространяться интересные фольклорные примеры.   
В  связи  с  этим,  и  сказки  имеют  своеобразные  стилевые  черты.  Интересны  в  языке 
сказок устарелые слова разных диалектов.    
Устарелые  слова  и  диалект  в  разных  исторических  этапах  способны  создать 
определенные  информации  о  лексических  и  грамматических  особенностях,  о  перспективах 
развития  нашего  языка.  Во  все  времена  существовали  определенные  различия  между 
письменным и устным языками литературного языка.  В устранении этих различий важную 
роль играют устарелые слова и диалект. То есть, в определение примеров турецкого языка на 
нашем  языке  устарелые  слова  и  диалект  играют  важную  роль.  Хотя  в  настоящее  время 
использование  старых  слов  перестало  быть  актуальным,  но  устарелые  слова  продолжают 
также существовать на нашем языке. 
Интересно  также  то,  что  архаизмы  в  сказках  отстают  немного  от  историчности. 
Фольклорные примеры, созданные нашим народом являются драгоценными произведениями 
искусства,  источником  высоких  мыслей,  отражающие  богатый  духовный  мир  народа, 
отношение его к жизни, к обществу.  
В устарелых словах, используемых в азербайджанских сказках можно встретиться со 
многими интересными фактами. 
Устарелые слова, отличающиеся своей национальностью в свое время 
принимали 
активную позицию в нашей исторической лексике и грамматике.
 
Воспользоваться  ими  сейчас  вполне  возможно.  Так  как,  вместо  приобретения  новых  слов, 
«оживление» некоторых старых слов может быть более важным. 
 
 
 
 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: AMEA-nın müxbir üzvü Ə.Quliyev 
 
 
 
 

---