Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

99 
Sarı kişmişi 
0 
1 
2 
1-2 
0 
1 
0 
0-1 
 Sarı şəfeyi 
0 
1 
1 
0-1 
0 
1 
1 
0-1 
Sahibi 
1 
0 
2 
1-2 
1 
1 
0 
0-1 
Talibi 
1 
0 
1 
0-1 
1 
2 
1 
1-2 
 Hənəqırna 
2 
2 
3 
2-3 
3 
2 
3 
2-3 
 Gülabı 
2 
2 
3 
2-3 
2 
3 
2 
2-3 
 Əsgəri 
3 
4 
4 
3-4 
3 
3 
4 
3-4 
 
Ekoloji şəraitdən asılı olaraq üzüm tənəkləri 2004-cü ildə daha çox, 2009-cu ildə isə nisbətən 
daha az bu xəstəliklərə yoluxmuşlar. 
Sortlardan  Ağ  kələnpurda  mildiuya  yoluxma  müşahidə  olunmamışdır.  Oidiuma  isə  2004-cü 
ildə  1  bal  həddində  yoluxma  müşahidə  edilmişdir.  Süfrə  sortlarından  Ağ  xəlili,  Qara  xəlili,  Qara 
kürdəşi,  Bəndi,  Qırmızı  hüseyni,  Misqalı  və  Talıbi  sortlarında  ən  az  yoluxma,  0-1  bal  qeydə 
alınmışdır.  Daha  intensiv  yoluxma  ən  çox  Əsgəri  sortunda  3-4  bal  olmuşdur.  Hətta  2007-ci  il 
epifitotiya ilində yarpaqlarda yoluxma 5 bal həddinə yüksəlmişdir. Sarı şireyi, Rizağa sortlarında da 
3-4 bal yoluxma qeydə alınmışdır.  
Mildiuya  dözümlülük  sortlar  üzrə  oidiuma  yoluxmadan  daha  çox  olmuşdur.  Ancaq  onu  da 
qeyd  etmək  lazımdır  ki,  sortların  bu  xəstəliklərə  yoluxmalarında  müsbət  korelyasiya  müşahidə 
olunur. Ümumiyyətlə, sortlar üzrə oidiuma  yoluxma mildiuya nisbətən aşağı olmuşdur. Bəndi, Ağ 
kələnpur, Qırmızı hüseyni, Qəhvəyi kişmişi sortlarında oidiuma yoluxma cüzi olmuşdur. Epifitotiya 
illərində bəzən bu sortlarda 1 bal həddində yoluxma qeydə alınmışdır. Ən çox oidiuma yoluxma isə 
Əsgəri, Keçiəmcəyi sortlarında (3-4 bal) baş vermişdir. 
 Ərazidə  daha  çox  becərilən  üzüm  sortlarının  salxımlarında  mildiu  və  oidium  xəstəliklərə 
yoluxmaların nəticələri isə cədvəl 4.26-da verilmişdir. 
Üzüm  salxımlarının  təbii  fonda  mildiu  xəstəliyinə  qarşı  fitopatoloji  qiymətləndirilməsi 
aşağıdakı qaydada yerinə yetirilmişdir (Cədvəl 2).   
0 bal - salxımlarda zədələnmə müşahidə olunmur; 
1 bal - salxımlarda tək-tək meyvələrin zədələnməsi müşahidə olunur; 
2 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 1%-dən 10%-ə qədər; 
3 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 10%-dən 30%-ə qədər; 
4 bal - salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 30%-dən 50%-ə qədər; 
5 bal -  salxımlarda meyvələrin zədələnməsi 50%-dən yüksək. 
Üzüm salxımlarının təbii fonda oidium xəstəliyi ilə siyarətlənməsi:  
0 bal - salxımlarda zədələnmə müşahidə olunmur; 
Cədvəl 2 
Üzüm sortlarının salxımlarında mildiu və oidium 
xəstəliklərinə  yoluxmaların  qiymətləndirilməsi (5 ballıq şkala üzrə) 
 
 
Сортлар 
Mildiu, bal  
Oidium, bal 
İllər üzrə   
2006 
2008 
2010 
орта  2006  2008  2012  орта 
Arazvari 
1 
1 
2 
1-2 
0 
0 
1 
0-1 
 Ağ kişmişi 
1 
0 
1 
0-1 
0 
0 
1 
0-1 
Ağ aldərə 
1 
2 
2 
1-2 
1 
0 
1 
0-1 
 Ağ kələnpur 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
 Ağ kürdəşi 
1 
0 
1 
0-1 
1 
0 
0 
0-1 
Ağ xəlili 
1 
1 
0 
0-1 
1 
0 
0 
0-1 
 Bəndi 
1 
1 
0 
0-1 
0 
0 
0 
0 
Bənəniyar 
1 
1 
2 
1-2 
2 
1 
1 
1-2 
 Qara kişmişi 
1 
1 
2 
1-2 
1 
0 
1 
0-1 
Qara aldərə 
2 
2 
3 
2-3 
2 
1 
1 
1-2 
 Qırmızı inəkəmcəyi 
1 
1 
2 
1-2 
1 
2 
2 
1-2 

---

100 
 Qara kürdəşi 
1 
0 
0 
0-1 
0 
1 
0 
0-1 
 Qara sərmə 
3 
2 
2 
1-2 
1 
2 
2 
1-2 
 Qara xəlili  
1 
1 
0 
0-1 
1 
1 
0 
0-1 
 Qara şəfeyi 
1 
0 
1 
0-1 
0 
0 
1 
0-1 
 Qara hənəqırna 
2 
1 
3 
2-3 
1 
2 
2 
1-2 
 Qırmızı kişmişi 
0 
1 
1 
0-1 
0 
0 
1 
0-1 
 Qırmızı tayfı 
1 
2 
2 
1-2 
2 
1 
1 
1-2 
 Qırmızı şəfeyi 
1 
1 
2 
1-2 
0 
1 
0 
0-1 
 Qırmızı hüseyni 
0 
0 
1 
0-1 
0 
0 
0 
0 
 Qırmızı hənəqırna 
2 
2 
1 
1-2 
2 
2 
3 
2-3 
 Qəhvəyi kişmişi 
1 
0 
0 
0-1 
0 
0 
0 
0 
*İnəkəmcəyi    
2 
3  
2 
2-3 
3 
2 
3 
2-3 
 Yumrugilə sarı kişmişi 
1 
2 
2 
1-2 
0 
1 
0 
0-1 
 Keçiəmcəyi 
2 
2 
3 
2-3 
3 
3 
4 
3-4 
 Kəhrəba 
2 
2 
1 
1-2 
2 
2 
3 
2-3 
 Misqalı 
1 
0 
0 
0-1 
0 
0 
1 
0-1 
 Muxtarı 
2 
2 
2 
2-3 
2 
1 
1 
1-2 
 Mələyi 
1 
2 
2 
1-2 
0 
1 
1 
0-1 
 Mərməri 
2 
1 
1 
1-2 
0 
0 
1 
0-1 
 Naxçıvan qırmızı şanısı 
2 
1 
1 
1-2 
1 
1 
2 
1-2 
 Naxçıvan ağ tayfısı 
2 
2 
2 
2-3 
1 
2 
1 
1-2 
 Naxçıvan qara şanısı 
2 
2 
1 
1-2 
1 
0 
1 
0-1 
 Naxçıvan qızıl üzümü 
1 
1 
2 
1-2 
1 
1 
0 
0-1 
 Naxçıvan hüseynisi 
1 
1 
2 
1-2 
1 
0 
1 
0-1 
 Sarı aldərə 
0 
1 
1 
0-1 
1 
0 
0 
0-1 
 Sarı kişmişi 
0 
1 
1 
0-1 
0 
1 
0 
0-1 
 Sarı şəfeyi 
0 
1 
2 
0-1 
0 
1 
1 
0-1 
 Sahibi 
1 
0 
2 
1-2 
1 
1 
0 
0-1 
 Talibi 
1 
2 
1 
0-1 
1 
2 
1 
1-2 
 Hənəqırna 
3 
2 
3 
2-3 
3 
2 
3 
2-3 
 Gülabı 
1 
2 
1 
1-2 
2 
3 
2 
2-3 
 Əsgəri 
3 
3 
4 
3-4 
3 
3 
4 
3-4 
 
1 bal- salxımlarda çox zəif zədələnmə baş verir, yəni zədələnmə 1%-dən 5%-ə qədər; 
2 bal - salxımlar zəif zədələnir, yəni zədələnmə 5%-dən 10%-ə qədər; 
3 bal- salxımlar orta dərəcədə zədələnir, yəni zədələnmə 10%-dən 25%-ə qədər; 
4 bal - salxımlar güclü şəkildə, yəni zədələnmə 25%-dən 50%-ə qədər;  
5 bal - salxımlar çox güclü şəkildə, zədələnmə 50%-dən 100%-ə qədə. 
Tədqiqat dövrü muxtar respublika üzüm genofondunda 92 aborigen üzüm sortlarının yarpaq-
larında  (Şəkil  1)  və  salxımlarında  mildiu  və  oidium  xəstəliklərə  dözümlülüyü  müəyyənləşdiril-
mişdir.  Göbələk  xəstəliklərinə  ən  dözümlü  Ağ  kələnpur  sortu  olmuşdur.  Bu  sortun  salxımlarında 
demək olar ki, bu xəstəliyə yoluxma baş verməmişdir. Ən çox yoluxma isə Əsgəri (3-4 bal), Rizağa 
(3-4  bal),    Hənəqırna  (2-3  bal)  və  digər  sortlarında  qeydə  alınmışdır.  Göründüyü  kimi  tədqiqat 
illərində  sortlar  üzrə  orta  göstərici  salxımlarda  mildiuya  yoluxma  2  bal  həddini  keçməmişdir. 
Oidiuma isə ən az Ağ kələnpur, Qara kürdəşi, Bəndi, Qəhvəyi kişmişi, Naxçıvan qırmızı şanısı, Sarı 
aldərə, Sarı Şəfeyi və Naxçıvan Qızıl üzümü sortlarında yoluxma baş vermişdir. Daha çox yoluxma 
isə Əsgəri, Keçiəmcəyi, İnəkəmcəyi, Hənəqırna, Bənəniyar, Ağ xəlili sortlarında olmuşdur. 

---