Sənaye sahələrinin təbii mühitə təsirinə görə
qruplaşdmimasu
Sənaye sahələrinin təbii mühitə təsirinin xarakterinə görə tərtib ediiən
təsnifat prinsip etibarilə şərtidir. Belə ki, onun hazırlanması zamanı
müxtəlif növ təsirləri müqayisə etmək lazım idi, lakin buna baxmayaraq,
şübhəsiz ki, maraq doğurur.
Statistik və digər mənbələrin məlumatları ilə müəyyən mənada
razılaşaraq deyə
bilərik ki, sənaye çirkab sularının tullantıları ilə atmosferə
atılan tullantıların məhdudlaşdırılması hədd qoyma amilləridir, hansı ki, bu
təsir ehtimal xarakteri daşıyır və istehsalın texnologiyasına elmi-texniki
tərəqqinin və utilləşdirmə üsullarının təsiri altında tədricən dəyişir [98].
Lakin bununla yanaşı ətraf mühitin çox pis tərəfə tədricən dəyişməsini
yaddan çıxarmaq olmaz. Buna görə də regionlarda bir sıra sahələrdə ekoloji
faktorlann əhəmiyyəti təkcə azalmır, həm də artacaqdır.
Müasir dövrdə bir çox istehsal müəssisələrinin və obyektlərinin
yerləşdirilməsi zamanı ekoloji hədd qoyma ən mühüm kriteriyadır.
194
azaldır. Bir sənaye qovşağında müxtəlif sahələrin müəssisələrinin
yerləşdirilməsinin özü iqtisadi və ekoloji sərhəddə malikdir. Sahəvi
təmərküzləşmə səviyyəsinin artımına hökmən ərazidə istehsalın
mərkəzləşməsinin artmasına heç də ona tam uyğun olması səbəb olmur.
Hər bir sənaye sahəsinin ayrı-ayn sahələrinin çox böyük təbəqələşməsi
zamanı ərazidə mərkəzləşməyə meyllilik bütövlükdə ölkənin regionları
üzrə bütün sənayenin, kiçik toplu halında yerləşdirilməsi ilə uzlaşması ola
bilər [152].
Bu cür kiçik toplu halında yerləşdirilmiş sahələrin çox pis təsiri sosial
və ekoloji xarakterli hallara gətirib çıxarardı. Buna görə də ölkədə
formalaşmış sənaye qovşaqlarında və yaxud da lokal ərazi- istehsal
komplekslərində fəaliyyət göstərən müəssisələrin genişləndirilməsinə və
yeni müəssisələrin tikintisinə çox böyük ehtiyatla yanaşmaq lazımdır.
Burada daha çox formalaşmış sənayenin yer- ləşdirilməsini qaydaya
salmaq məsləhətdir.
Belə ki, ölkənin təsərrüfat kompleksinin təkmilləşdirilməsi üçün Bakı,
Sumqayıt, Gəncə,
Mingəçevir, Şirvan
kimi sənaye mərkəzlərində,
xüsusilə
Bakı və Sumqayıt şəhərlərində müəssisələrin yüksək dərəcədə
cəmləşdirilməsi ilə seçilən bir sıra çox sahəli müəssisələrin
“yüngülləşdirilməsi”, çox qiymətli əhəmiyyətə malikdir. Bundan başqa
harada ərazi resursları (su) məhduddursa, mürəkkəb sanitar-gigiyena şəraiti
üzündən gələcək üçün bir perspektivi olmayan müəssisələrin çıxaniması da
məsləhətdir.
Yuxanda qeyd edilənlərlə əlaqədar demək olar ki, istehsalın ərazi
təmərküzləşməsinə üstünlük verilməsi, əlbəttə onun ekoloji normativlərə
görə, kiçik toplu halmda yerləşdirilməsi qəti surətdə istehsalm çıxaniması
barədə qəti təsəvvür yaratmır. Həmçinin müəssisələrin kiçik toplu halmda
ərazi yerləşdirilməsi məhv edilməyə mənsub olan çirkləndiricilərin
miqdannm azaldılması imkanlanm bildirmir. Müəssisələrin kiçik toplu
halında ərazi yerləşdirilməsinə ətraf mühitin mühafizəsi vasitəsi kimi
münasibətdir, bu tipik idarəetmə təzahürüdür, son dərəcə sahəvi
yanaşmadır, yalnız təmizləyici qurğulara çəkilən xərclərə qənaət
edilməsində nəzərə almır.
Fikrimizcə, hansı forma olur-olsun,
istehsalm ərazi təmərküz
196