İnsanŞiinaslıq
*
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində sosial-iqtisadi və elmi-texniki potensial
strukturlarının optimallığını müəyyən edilməsi.
(O)"DÜŞÜNƏN BEYİN" RESURSLARININ MİQRASİYASI ^ ^ VƏ
MİLLƏTİN GENETİK EONDU GERÇƏKLİYİ
İ
nsan resursları- "düşünən beyin"- əhalinin
fiziki və mənəvi qabiliy-
yəti hərtərəfli dünyagörüşü və "məhsuldar" zəkaya malik olan his-
səsi kimi qəbul edilir. Qloballaşan dünyanın mərkəzi problemlərindən
sayılan insan resursların (düşünən beyin) miqrasiyası
və millətin gene-
tik fonduna təsiri elm mərkəzlərində tədqiqat obyektinə çevrilmişdir.
Dünyada baş verən evolyusiyon dəyişikliklər dövrlərindən başlayaraq
bu günki dövrə qədər insan miqrasiyası (yer dəyişmə hərəkəti) baş ver-
mişdir. Bəşəriyyətin bütün sivilizasiyası
mərhələsini keçirmiş ölkə-
lərdə insan miqrasiyası daha çox optimalhğı ilə seçilmişdir. Faktiki ola-
raq, ABŞ dövlətinin ilk yaranma mərhələsində (sonrakı mərhələlərində
də) Avropa və digər ölkələrin insan resurslarının miqrasiyasının
nəticə-
sində inkişaf etmiş və amerikan genetik fondunun formalaşmasına səbəb
olmuşdur.
Beynəlxalq münasibətlər sistemində baş verən qlobal inkişaf ilk
növbədə insan resurslarının xarakterinə, dinamikasına,
istifadə edilməsi
mexanizminə təsir edir. XIX əsrin axırı və XX əsrin əvvəllərindən başla-
yaraq iri miqyaslı sənaye strukturlarının əmələ gəlməsi şəraitində inkişaf
etmiş ölkələr qrupu yarandığı dövrlərdə "kapital", "düşünən beyin" miq-
rasiyası intensiv xarakter daşı-
mışdır. "Kapital" və "düşünən
beyin" axınları
dünya iqtisa-
diyyatının "ağırlıq qüvvəsi"nə
çevrilərək müəyyən istiqamət-
lərdə hər bir ölkənin genetik
fondunun dayanıqlı
modelini
yaratmışdır.
Kapital resurslarının hərə-
kəti ilə insan resurslarının hə-
rəkəti arasında baş verən "ağır-
lıq qüvvəsi" tarazlığının təsiri
altında dayanıqlı sosial-iqtisa-
di
münasibətlərin optimalhq
Miqrasiyanın "ağırlıq qüvvəsi"
"Kapital"
axını
sosial-
iqtisadi
inkişafı
"Düşünən
beyin"
axını
"insan" vd "kapital" rcsurslavın
miqyasiyasuun dayanıqlı modeli
103
İnsanŞünaslıq
lik funksiyası" nəzəriyyəsinə (O.Stark), "Strukturlanma" nəzəriyyəsinə
(E.Giddelns) və sair istiqamətlərə əsaslanmaqla qloballaşan zəmanə üçün
insan potensialı miqrasiyası konsepsiyasını təhlil etmək mümkündür.
Ümumiyyətlə, miqrasiya proseslərinin əsasında istehsalın, iqtisadiyyatın
inkişaf etdirilməsi tələbatı ilə şərtlənən qanunauyğunluq durur. Dünyada baş
verən sosial-iqtisadi və siyasi sistemin mahiyyətindən doğan problemlər insan
potensialın miqrasiyasına da təsir göstərir. İşçi qüvvələrinin beynəlxalq
miqrasiyasının iqtisadi səbəblərini təhlil etmək üçün beynəlxalq kapital
hərəkətinin metodlarından istifadə edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.'*^*^
Əhalinin hərəkəti prosesində işçi qüvvəsinin istehsala təsir
etmələrində özünü
göstərir.
İnsan resurslarının miqrasiyası- coğrafi məkanda əhalinin yerdəyişməsi,
təbii sərvətlərdən kompleks istifadə etməklə ərazi-istehsal komplekslərinin
təşkilində, etnik qrupların formalaşmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
İnsan resurslarının miqrasiyası həm də elmi təlimdir, dünyaya fəlsəfi
baxışlarının tərkib hissəsidir. Bu səbəbdən miqrasiya milli tərkibə, onun
genetik fonduna təsir edir.
Son onilliklərdə inkişaf etməkdə olan ölkədən, xüsusi ilə MDB
ölkələrindən Amerika və Avropa dövlətlərinə yüksək səviyyəli insanların
("düşünən beyinlər") miqrasiyası artmışdır. Miqrasiya olunmuş dövlətlər heç
bir maneə qoymadan onların fəaliyyətləri üçün səlahiyyətli şərait yaradırlar.
Buna səbəb:
*
Həmin ölkələr əlavə kapital qoymadan hazırlıqlı, işgüzar və praktiki
cəhətdən yüksək ixtisasa malik olan insanlara malik olurlar;
*
"Düşünən beyin"lər öz ixtira, elmi nəzəriyyələri ilə həmin ölkələrə
milyonlarla kapital əldə etməyə şərait yaradırlar.
*
Miqrasiya həyat tərzini keçirən "düşünən beyin" sahibləri həmin ölkənin
intellektual genetik fondunun yaranmasında fəal iştirak edir.
*
Elmi-texniki potensialını artırır və səmərəliliyinin yüksəldilməsində
fəallıq göstərir.
Nəticə etibarı ilə qeyd etməliyik ki, sivilizasiyalı cəmiyyətin təkamülündə
başlıca meyar insan zəkasının məhsulu sayılan texnoloji tərəqqi və
105.
Кастельс М. Информационна}! эпоха;экономика, общество и культура. М., 2000.
cm. 104.
106.
Hansen в.L. Work Sampling; For Modem Mana}>ement, Englewood Cliffs N.J. 1998.
'■
105
. . . . . .
^