Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, prof. N. A. Babaxanov

Ağazeynal A.Qııvbanzadə 
lərində bazar iqtisadiyyatı üçün təhlükəsizlik problemlərinin tədqiqi əsas 
problem kimi gündəmə gəlmişdir. İngilis alimi 
T.Qobbs’^ö 
təhlükəsizlik 
fəlsəfəsinə aid xüsusən hər bir fərdin təbii yanaşmaq hüququ, onun real- 
laşdırılmasma zəruri şəraitin yaradılması mülkiyyət münasibətləri və 
onun yaratdığı ziddiyətlərlə bağlılığı haqqında fikirləri bütün dövlər 
üçün aktuallıq kəsb etmişdir. T.Qobbs təhlükəsizliyə dövlətin yaranma- 
sı ilə eyni aspektdən yanaşmışdır. 
Bass F.*2V 
VƏ
 Gold "təhlükəsizlik" anlayışını təbii yanaşın təka- 
mül xarakter daşıyan inkişaf kimi qəbul edirlər. 
XX əsrdən başlayaraq qloballaşan insan cəmiyyətinin dayanıqlı inki- 
şafım təmin edən təhlükəsizlik sistemi yeni keyfiyyət çərçivəsi formalaş- 
mışdır. XX əsrdə baş verən revolyusiyon dəyişikliklər insan cəmiyyətinin 
fəlsəfi təhlükəsizlik problemi sistemləşdi, yeni sistem trasnformasiyala- 
rm, siyasi-iqtisadi konyukturalarm dəyişikliklərdən əmələ gələn təhlükə- 
sizlik metodologiyasını təkmilləşdirdi. Bu dövrdə təhlükəsizlik sistemlə- 
rini tədqiqat obyektinə çevirən ingilis iqtisadçısı V.Paretonun fikrincə 
"təhlükəsizlik" sistemi qlobal səciyyə daşımaq funksiyaya malikdir. 
V.Paretonun ideya istiqamətləri XX əsrdə cəmiyyətin təhlükəsizliyinin 
sistemli, konseptual təhlilini araşdırmağa imkan yaradır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, qlobal- 
siyasi f
 
ölkənin
 
sabitlik iqtisadi
 
müdafiə
 
inkişaf
 
qabiliyyəti
 
F. 
Par et onun 
"təhUiksizlik
 
" 
sistemi
 
laşma milli dövlətlərin müstəqilliyini 
bu və ya digər formada məhdudlaş- 
dırsa da, lakin hər bir ölkənin etnik- 
milli xüsüsiyyətlərindən, adət-ənənə- 
sində asılı olaraq milli təhlükəsizliyin 
və milli mənafelərin də ön plana çə- 
kilməsinə öz təsirini göstərir. 
Müasir  iqtisadi  təhlükəsizliyin  metodoloji  əsasları  bazar  nəzəriyyəsinə 
istinad  edir.  Məhz  iqtisadi  bazar  mexanizmində  təhlükəsizlik  sistemi 
optimalhq  çərçivəsində  formalaşmaya  məruz  qalaraq  milli  dəyərlərə  öz 
təsirini göstərir. 
126.
 
T.Гоббс. Избранные сочеиения. M.1976. C.116. 
127.
 
Bass F. Mathematical Models And Methods in Marketinq. London. 1998. p.l42. 
128.
 
Gold B. Foundationos of Productivity Analysis. New York. 1999. p.203. 
129.
 
Ekonomics And National Security. A.History of Their Interaetion Edited by Cran- tnrd. 
D.Goodwin. Diirn horn And Londo; Due Université Press. 1991. p.20l. 
130.
 
A.A.Qurhanzadə. Aqrar strukturun regional inkii/af modeli: iqtisadi- coğrafi 
konsepsiyası. Bakı, "Elm", 2004. səh.56. 
120 

---

 
İnsanŞünaslıq 
Milli dəyərlər- milli, etnik xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq hər bir xalqın, 
millətin mövcudluğunun və inkişafının əsasını təşkil edən maddi, intellektual 
və mənəvi mülkiyyət kimi qəbul edilir. Əslində milli dəyərlərin inkişafı, onun 
qorunması hər bir xalqın milli həyat tərzini formalaşdırır. 
Müasir  şəraitdə  geosiyasi  təhlükəsizlik  beynəlxalq  münasibətlər 
sistemində əsas anlayış hesab edilir.Geosiyasət nisbətən  yeni  yanaşma elmi 
istiqamət  olmaqla  onun  formalaşması  hələlik  başa  çatmamışdır.  Geosiyasi 
tədqiqatların  metodologiyası  daha  zəif  inkişaf  etmişdir.  Qloballaşma 
şəraitində geosiyasət coğrafi, siyasi, iqtisadi, hərbi, ekoloji, etnik, demoqrafik, 
dini və digər faktorların sistemli təsirini nəzərə almaqla dövlətin, regionların 
və dünyanın inkişaf proseslərini elm sahəsi kimi formalaşmaqdadır. 
İnsan  cəmiyyətin  ictimai-  siyasi  və  sosial-iqtisadi  həyatında  təhlükənin 
mövcudluğu konkret coğrafi məkanını əhatə etdiyi halda bu proses geosiyasi 
təhlükəsizlik səviyyəsi 
Geosiyasi region] 
"Təhlükəsizlik" sisteminin geosiyasi aparatı 
kimi qiymətləndirilir. *32 Geostra- 
teji region dedikdə qlobal əhəmiy- 
yət və təsir funksiyaları ilə xarak- 
terizə olunan irimiqyaslı coğrafi 
məkan nəzərdə tutulur. Geosiyasi 
şərait isə coğrafi, siyasi, hərbi, iqti- 
sadi və digər faktorlar nəzərə alın- 
maqla bu və ya digər regionda, 
bütövlükdə dünyada yaranmış,ü- 
mumiyyətlə, mövcud olan konkret vəziyyət başa düşülür. 
XX əsrin sonlarında təhlükəsizlik problemi beynəlxalq miqyas almışdır. 
Bu  problemlərə  ətraf  mühitin  mühafizəsi,  enerji,  ərzaq,  demoqrafik, 
yoxsulluq, nüvə silahların sınaqdan çıxarılması, təhlükəli xəstəliklərin aradan 
qaldırılması və s. şamil edilir. 
Beynəlxlaq  qlobal  təhlükəsizlik  sistemi  BMT  vəsitəsil  həyata  keçirilir. 
Beynəlxalq  təhlükəsizliyin  təmin  olunmasında  reqlamentləşdirilmiş  daxili 
struktura  kordinasiya  və  nəzarət  orqanlarına  malik  dövlətlərarası  təşkilatlar 
mühüm rol oynayır. 
13]. Экономическая u иациоиалы
10
я безопасиоетъ. M., 2005. c.16-17. 
132.
 
C.П.Капица. Göstərilən ossri. səh. 193. 
121 

---

Ağazeynal A.Qurbanzadə 
(P) 
MİLLİ TƏHLÜKƏSİZLİK SİYASƏTİ: STRUKTURU, 
İDARƏ EDİLMƏSİ 
M
 
illi təhrükəsizlik- insanların, cəmiyyətin və dövlətin həyatı əhə- 
miyyətli mənafelərinin həmçinin milli dəyərlərin müxtəlif tə- 
biətli və geniş spektrli təhlükədən müdafiəsi kimi xarakterizə olunur. 
Təhlillər göstərir ki, insan cəmiyyəti siyasi, hərbi, iqtisadi, informasiya, 
ekoloji və s. təhlükələrə çox məruz qalır. 
Milli təhlükəsizlik anlayışı ilk dəfə siyasi leksikonda Panama kanalı 
zonasının regiona birləşdirilməsi məqsədilə aparıln hərbi aksiyaların 
əsaslandırılması ilə bağlı 1904-cü ildə ABŞ-da işlədilmişdir. Təhlil göstə- 
rir ki, milli təhlükəsizli sistemi konkret tarixi şəraitdən və siyasi proses- 
lərdən asılı olaraq müasir mərhələdə yeni keyfiyyət mərhələsindədir. La- 
kin bu prosesin özü də dayanıqlı və sabit xarakter daşımır. Qloballaşma 
meyilləri milli təhlükəsizlik sisteminin əsasını təşkil etsə də, başlıca prio- 
ritet istiqamət milli maraqların qorunması ilə bağlı olmuşdur. 
ABŞ-da, Fransada, Böyük Britaniya və Yaponiyada milli təhlükəsiz- 
liyin təmin edilməsi dövlətin fəaliyyətinin prioritet istiqamətini təşkil 
edir.^^3 
Dünyanın siyasi və iqtisadi baxımından yüksək potensial dövləti sayı- 
lan ABŞ-da milli təhlükəsizliyin başlıca ideya mənbələrinə aşağıdakı şa- 
mil edilir. 
Dünyanın əksər ölkələrində dövlət 
tərəfindən təhlükəsiliyin milli strategi- 
yası hazırlanmışdır. Məsələn, ABŞ-da 
prezidentinin əsas vəzifəsi və konstitu- 
siya öhdəliyini ölkənin milli təhlükə- 
sizliyinin təmin edilməsi, ərazi bütöv- 
lüyünün qorunması və əhalinin həyat 
səviyyəsinin yaxşılaşdırılması təşkil 
edir. ABŞ administrasiyası "yeni yüzil- 
lik üçün ABŞ milli təhlükəsizlik strate- 
giyası" qəbul olunmuşdur (1999-cu ildə). Beləliklə, hər hansı bir dövlətin 
milli təhlükəsizliyi prinsip etibaraı ilə özünün milli gücü vasitəsilə təmin 
 
G- hərbi sənaye kompleks sistemi D- 
iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişaf sistemi 
S- xarici ölkələrdə demokratiyanın 
möhkəmləndirilməs sistemi 
ABŞ-da Milli təhlükəsizlik sistemi 
133.
 
Экопо.мика M., 2002. c.284. 
134.
 
Ekoııoınise and politics in USA. Boston, 1998. 
122 

---