Farmakologiya

1.2.4.M-xolinoretseptorlarga ta’sir etuvchi vositalar
M-xolinoretseptorlarni qo’zg’atuvchi vositalar: M-xolinomimetiklar m-xolinoretseptor- larga to’g’ridan-to’g’ri stimullovchi ta’sir ko’rsatadi. Alkaloid muskarin – m-xolino -retseptor larga tanlab ta’sir qiluvchi moddalarning etaloni bo’lib xizmat qiladi.Muxomor qo’ziqorinning tarkibida bo’luvchi muskarin o’tkir zaharlanishlarning sababchisi bo’lishi mumkin. Dori modda sifatida ishlatilmaydi.Tibbiyot amaliyotida m-xolinomimetiklardan pilokarpin va atseklidin juda keng qo’llanadi, ular uchlamchi aminlarga kiradi.
Pilokarpin – alkaloid, Janubiy Amerikada o’sadigan Pilocarpus pennatifolius Jaborandi o’simligidan olinadi. Sintez yo’li bilan ham olingan bo’lib, metilimidazol hosilasi hisoblanadi. Bevosita m-xolinomimetik ta’sir ko’rsatadi. Vegetativ xolinergik nervlar ta’sirlanganda kuzatiladigan holatlar uning ta’sirida ham namoyon bo’ladi.
. Tibbiyot amaliyotida pilokarpin faqat mahalliy ko’z tomchilari ko’rinishida glaukomani davolashda qo’llaniladi. Zaharliligi yuqori bo’lganligi sababli parenteral qo’llanilmaydi.
Atseklidin – bevosita ta’sir qiluvchi sintetik m-xolinomimetik. U 3-oksixinuk-lidinning murakkab efiridir. Mahalliy va rezorbtiv ta’sirlari uchun ishlatiladi. Atseklidin glaukomada(konyuktivani biroz ta’sirlashi mumkin), MIT, siydik pufagi va bachadon atoniyalarida buyuriladi. Atseklidin va boshqa m-xolinomimetiklarning dozasi oshirib yuborilganda antagonist sifatida M-xolinoblokatorlar(atropin va atropinsimon moddalar) qo’llaniladi.
M-xolinoretseptorlari agonist va antagonistlarining ayrim ta’sirlari.

A’zolar	Ko’rsatkichlar	Samara
		agonistlar	antagonistlar
Ko’z	Rangdor parda aylana muskulining tonusi	Oshadi (mioz)	Pasayadi (midriaz)
	Ko’zning ichki bosimi	Pasayadi	Ko’tariladi
	Kipriksimon muskulning tonusi	Oshadi (akkomodatsiya spazmi, yaqindan ko’rish)	Pasayadi (akkomodatsiya paralichi, uzoqdan ko’rish
So’lak bezlari	Sekretsiya	Oshadi	Pasayadi
Yurak	Ritm	Pasayadi (bradikardiya)	Oshadi (taxikardiya)
	Bo’lmachalar qisqaruvchanligi	Pasayadi	Oshadi
	Atrioventrikulyar o’tkazuvchanlik	Pasayadi (atrioventrikulyar blokadagacha)	Yengillashadi
Tomirlar	Silliq mushaklar tonusi	Pasayadi
Traxeya, bronxlar	Silliq mushaklar tonusi	Oshadi	Pasayadi
	Bronxial bezlar sekretsiyasi	Oshadi	Pasayadi
Oshqozon va ichaklar	Motorika Ekskretor bezlar sekretsiyasi	Kuchayadi Kuchayadi	Susayadi Susayadi
O’t pufagi va yo’llari	Silliq mushaklar tonusi	Oshadi	Pasayadi
Siydik pufagi	Devorining tonusi va motorikasi	Oshadi	Pasayadi