FəNNİn adi: ana dilinin təDRİSİ metodikasi

Şagirdlər yerinə görə yüksək səslə və sakit oxumağı öyrənməlidirlər. II sinifdə A.Səhhətin «Ayı və şir » təmsili keçilərkən:
Çeynədilər, dişdədilər, diddilər,
Bir – birini al qana qərq etdilər.
misraları qüvvətli,
Özlərini taqətdən saldılar,
Hər biri bir səmtə düşüb qaldılar.
misraları isə sakit tonla oxunmalıdır.
Səs tonundan düzgün istifadə xüsusi bacarıq tələb edir. Çox vaxt intonasiya məfhumu ilə « səs tonu» eyniləşdirilir. Ola bilər ki, eyni şerlər şagirdlərdən biri ucadan, digəri alçaqdan, lakin eyni tonla oxusunlar. Ton mətnin məzmunu, ideyası ilə müəyyən edilir. Bədii əsəri qürur, sevinc, təntənə, iftixar, qorxu, qəzəb, nifrət, qyssə, kədər, intiqam və s. tonla oxumaq mümkündür.
Oxu prosesində oxunan özündə müvafiq hisslər yaranmasa, o, həyacanı düzgün ifadə edə bilməz. II sinifdə Ə.Cəmilin «Şaxta babanın nəğməsi» şerinə qəşən gəlməsini təsvir edən aşağıdakı parça həyacanla, bir qədər qorxu hissi ilə oxunmalıdır:
Qopdu bayırda tufan,
Uğuldadı yel, boran.
Döyüldü pəncərə bərk…
Açdı qapını külək.
Şaxta babanı dövrəyə alan uşaqların sözləri isə sualedici və şən tonla oxunmalıdır:
Şaxta baba,
Şaxta can!
Hardasan bu vaxtacan?!
Təmsillər oxunarkən personajların səsinin verilməsinə diqqət yetirilməlidir. Canavarın sözləri qəzəblə, dovşanınkı qorxu hissi ilə, tülkünün mülayim, hiyləgərliklə, şirinki amiranə verilməlidir.
Müəllimlər, adətən, mətnin ifadəli oxunması üzrə nümunə verdikdən sonra şagirdlərdən də belə oxumağı tələb edirlər. Nəticədə çox vaxt şagirdlər süni, mexaniki oxuya alışırlar. Şagirdlərə bədii əsər üzərində müşahidə apararaq əsərdəki hadisələri emosianal şəkildə qavramağı özündə məzmuna uyğun hisslər yaratmağı öyrətmək, tonu tapa bilmədikdə ona kömək göstərmək lazımdır.
Psixoloqlar belə hesab edirlər ki, hətta nümunə verməklə intonasiyanı öyrətmək olmaz. Müəyyən həyat stiuasiyasında nitqin ifadəliliyi öz – özünə baş verir, onun haqqında fikirləşmək lazım gəlmir.
Şifahi nitqin xassəsi özü bunun üçün şərait yaradır. Hər hansı nitq situativ xarakter daşıyır. Müsahibin hər biri digərinə təsir göstərir və cavab gözləyir. Beləliklə, ünsiyyət stiuasiyası yaranır. Müsahibələrin hər birində digərinə sözlə nəyi isə çatdırmaq təlabatı, sözlə ona təsir göstərmək arzusubaş qaldırır. Belə şəraitdə öz – özünə təbii intonasiya meydana çıxır.
Şagird dərsə cavab verərkən düşünür ki, müəllim və yoldaşları bütün bunları bilir və ola bilsin ki, heç qulaq asmırlar. Ona görə də şagirddə canlı intonasiya itir. Onun nitqi monoton üslub alır.