89
Qaplan kimi cana urdu min dağ,
Aslansifəti uzatdı dırnaq,
Aslanların oldu pişvası,
Qaplanların oldu müqtədası. (6.səh. 168);
Hər ləhzə alıb əlinə bir mar,
Xürsənd oluban deyirdi ol zar: n (6.səh. 168);
Gur olmuş idi pələngə həmraz,
Gurg olmuş idi gəvəznə dəmsaz. (6.səh. 167);
Şir olmuş idi ənisi – xəçcir,
Nəxcir əmərdi şirdən şir. (6.səh. 167);
Yanında tutardi mur xanə,
Göz yaşından yığardı danə. (6.səh. 167);
Gəh odunu təndə tab edərdi,
Min canəvari kəbab edərdi. (6.səh. 167);
İzhari – camalın eyləmək gül,
Bülbül görüb eyləmək təğaful? (6.səh. 198).
Ahunun alırdı mişki-bacın,
Rubah səmurunun xəracın. (6.səh. 167).
Nümunələrdən də göründüyü kimi poemanın zooloji leksi-
kasına heyvan, quş və həşərat adları daxildir.
Nəticə olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Məhəmməd Füzulinin
“Leyli və Məcnun” əsərinin onomastik leksikasını antroponimlər,
toponimlər, etnonimlər, fitonimlər, kosmonimlər və zoonimlər
təşkil edir. Poemada toponim və etnonimlərin işlənməsi bədii əsə-
rin tarixiliyini daha da artırır. Məhəmməd Füzuli kosmonim,
zoonim və fitonimlərdən müxtəlif məqamlarda istifadə etmişdir.
“Leyli və Məcnun” əsərində bu leksik vahidlərdən bənzətmə təş-
beh, metofora və s. məqsədilə istifadə edilmişdir. Axtarış və araş-
dırmalar göstərir ki, Füzuli yaradıcılığı onomastik vahidlərlə zən-
gindir. Ona görə də Füzuli yaradıcılığında xüsusi adların üslubi
imkanları ayrıca bir tədqiqatın mövzusu olmalıdır.
90
Ədəbiyyat
1. Azərbaycan dilinin böyük izahlı onomastik lüğəti. I hissə. Bakı,
2007.
2. B.Xəlilov. 224 qədim türk sözü. Bakı, 2010.
3. Ə.Tanrıverdi. Türk mənşəli Azərbaycan şəxs adlarının tarixi-
linqvistik tədqiqi. Bakı, 2012.
4. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri
lüğəti. 2 cilddə. Bakı, 2005.
5. Kitabi – Dədə Qorqud. Bakı, 1988.
6. M.Füzuli. Əsərləri. 6 cilddə, ikinci cild. Bakı, 2005.
7. Osman Mirzə. Adlarımız. Bakı, 1993.
Aliyeva Aynure
Summary
Onomastic units in Fuzuli’s creation
(for the materials of the poema of “Leyli and Majnun”)
The poem of “Leili and Majnun” by Mahammad Fuzuli is rich
for onomastic units. The using of toponym and etnonym increases
the historical redity of artistic work in the poem. It is known that
Fuzuli had used fromkosmonym, zoonym and phytonyms in
different ways all of them had completed in this article and the
ethymological explanation of some onomastic units had been
explained.
Key words: antroponym, toponym, etnonym, kosmonym,
phytonym.
91
Айнура Алиева
Резюме
Ономастические единицы в творчестве М.Фузули
(на основе материалов поемы «Лейли и Меджнун»).
Поема Магамеда Фузули «Лейли и Меджнун» богат свои-
ми ономастическими единицами. Исследовании топонимов и
этнонимов в поэме имеет большое историческое значение ху-
дожественного произведения. При исследовании выяснилось
что, М.Фузули использует космонимов, зоонимов и фитони-
мов в различных ситуациях. Все ети особенности описаны в
статье и дается этимологические обьяснения некоторым
ономастическим единицам.
Ключевые слова: антропоним, топоним, этноним, космо-
ним, фитоним, зооним, ономастическая единица, поема.
92
Əlvan Cəfərov
elmi işçi
MƏHƏMMƏD FÜZULİ YARADICILIĞININ
(TÜRKCƏ QƏZƏLLƏRİ ƏSASINDA) LÜĞƏT TƏRKİBİ
ŞƏRQİ ANADOLU DİALEKTLƏRİ İLƏ MÜQAYİSƏDƏ
Asiya və Avropanın böyük bir hissəsində müxtəlif çoğrafi şə-
raitlərdə müasir türk xalqları və onların dilləri formalaşmışdır.
Türk dillərini başqa dillərdən fərqləndirən cəhət onların quruluş
baxımından bir-birinə çox yaxın olmasıdır. (Çuvaş və yakut dillə-
ri istisna olmaqla). Eyni mənşədən gələn bu dillərin fonetik siste-
mində, leksik tərkibində və qrammatik quruluşunda ümumilik nə-
zərə çarpacaq dərəcədə çoxdur. 1071-ci il Malazgird qələbəsi ilə
Oğuz-Türkmən böylarına açılan Şərqi Anadolu bölgəsinə köçmüş
Bayındır, Avşar, Ağqoyunlu, Bəydilli, Saatlı, Bayat, Cahangirli,
Qarakeçili, Qacar, Sürməli kimi tayfaların Azərbaycan ərazisin-
dən getdiyi ehtimal olunur. Bunlar hər iki ərazidə yaşayan tayfala-
rın dialektlərindəki eyniliklərlə də özünü büruzə verməkdədir.
Azərbaycan və Şərqi Anadolu ərazilərində danışan Türklər XI
əsrdən XVI əsrə qədər Qərb Türkcəsinin Şərq Oğuz Qolu içə-
risində inkişaf etmişdir. XVI əsrdən etibarən Azərbaycan torpaq-
larının Səfəvi Dövlətinin suverenliyi altına girməsi ilə Qərb Türk-
cəsinin Şərq və Qərb Oğuz qolları XXI əsrə qədər uzanan müd-
dətdə iki fərqli yazı dili sürətlə meydana gəlmişdir. Şərqi Anadolu
dialektləri XVI əsrdən etibarən hər nə qədər Qərb Türkcəsinin
Qərb Oğuz qolu içərisində yer alsa da, səs və şəkil məlumatı baxı-
mından Azərbaycan türkcəsi ortaq dialektoloji bağını qoruyub
saxlamışdır. Azərbaycan Türkcəsində yazılan Məhəmməd Füzuli-
nin türkcə qəzəllərindəki dialektizm xüsusiyyətləri bir çox səs və
şəkil məlumatına dair ünsürlərlə Şərqi Anadolu dialektlərində,
xüsusilə Azəri və Tərəkəmə dialektlərindəki ortaqlıq canlı bir
şəkildə nəzərə çarpmaqdadır.
İlk öncə Şərqi Anadolu bölgəsi haqqında qısa məlumat ver-
mək istəyirəm. Ağrı, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Ərzincan, Ərzurum,