Microsoft Word musfiq ramazanov docx

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
155 
Səmərəlilik göstəricilərini aşağıdakı iki əlamətə görə 
təsnifləndirmək  olar: 

 
hesablanan göstəricinin tipinə görə; 

 
pul daxilolmalarının (PD) modelləşdirmə üsuluna görə. 
Layihənin iqtisadi səmərəliliyinin meyarı kimi çıxış 
edən göstəricilər tipinə görə mütləq və nisbiyə bölünür. 
Mütləq göstəricilər uyğun gələn dəyər göstəricilərinin fərqi 
kimi müəyyən edilir və ölçünün pul vahidlərində qiymətlən-
dirilir. Nisbi göstəricilər dəyər göstəricilərinin nisbəti kimi 
müəyyən edilir və  əlavə faizlərdə qiymətləndirilir. Nisbi 
göstəriciləri həm də indekslər adlandırırlar. 
Pul daxilolmalarının modelləşdirilməsi üsuluna görə 
göstəricilər statik və dinamik göstəricilərə bölünür. Pul 
daxilolmalarının modelləşdirilməsinin üsulu şirkətin gəlirlə-
rinin (əldə edilən gəlirlərin) və  xərclərin müqayisəsinin 
formasını müəyyən edir. 
Statik göstəricilər müqayisə edilən növə  gətirilmədən 
ayrılmış zaman müddətində pul daxilolmalarının (axınlarının) 
toplanmış qalığına baxır. Bu zaman iqtisadi vəziyyətin 
dəyişməsi hesaba alınmır.  İnvestisiya layihəsinin səmərəli-
liyinin bütün statik göstəriciləri praktiki olaraq müəssisənin 
fəaliyyətinin maliyyə göstəriciləridir. Onlar mühasibat və 
maliyyə hesabatının qəbul edilmiş göstəricilərinin  əsasında 
hesablanır. 
Dinamik göstəricilər xarici (ekzogen) iqtisadi parametr-
lərin hesaba alınması ilə pul daxilolmalarının (axınlarının) 
modeli ilə hesablanır. Zamanın müxtəlif anlarında meydana 
çıxan dinamik göstəricilər riyazi diskontlaşdırma  əməliy-
yatının yerinə yetirilməsi yolu ilə zamanın müəyyən anına aid 
olur. Gəlirlərin və  xərclərin müxtəlif vaxtlarında pul 
daxilolmalarının nəticəsində müqayisə edilən olur. Bu amil üç 
haldan birində  və ya bir yerdə götürüldükdə, olduqca 
əhəmiyyətli olur: 

---

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
156 

 
investisiya layihəsi uzun müddətlidir (bir il və daha çox); 

 
investisiya layihəsi ilkin olaraq böyük xərclər tələb edir; 

 
investisiya layihəsinin həyata keçirilməsinin planlaş-
dırılan dövründə xarici iqtisadi vəziyyətin dəyişməsi. 
Maliyyə  təhlilində dinamik göstəricilər “səmərəliliyin 
göstəriciləri” adlandırılır. Onların hesablanması üçün xarici 
iqtisadi parametrləri və pul daxilolmalarını (axınlarını) 
formalaşdıran  müvəqqəti modeli müəyyən etmək lazımdır. 
Cədvəl 4-də investisiya layihəsinin səmərəliliyinin 
müxtəlif göstəricilərinin qarşılıqlı  əlavəsinin sxemi veril-
mişdir və investisiya təhlilində  qəbul edilmiş  səmərəliliyin 
daha çox geniş yayılmış göstəriciləri əks edilmişdir. 
 
Modelləşdirmənin üsulu 
Göstəricilərin 
tipləri 
Statik Dinamik 
Mütləq 
Yekun mənfəət 
Orta illik mənfəət 
Təmiz 
diskontlaşdırılmış 
gəlir NPV 
Ümumi mənfəət  GM 
Səhmdən mənfəət 
EPS investisiyaların 
rentabelliyi ROİ 
Gəlirliyin indeksi 
Gəlirliyin daxili 
norması 
İRR 
Nisbi 
Layihənin gəlir əldə edilməsinin müddəti PB 
 
 
 
İnvestisiya layihələrinin səmərəlilik göstəricilərinə daha 
ətraflı baxaq. 
Layihənin səmərəliliyinin statik göstəriciləri pul daxil-
olmalarına onların mütləq kəmiyyətində (miqdarında) baxır. 
Bu göstəricilər müəssisənin maliyyə  fəaliyyətinin təhlilində 
istifadə edilir, mühasibat və maliyyə hesabatlarının qəbul edil-
miş göstəricilərinə əsasən hesablanır. Lakin əgər müəssisənin 
Cədvəl 4. İnvestisiya layihələrinin səmərəliliyi göstəricilərinin 
qarşılıqlı əlaqəsinin sxemi. 

---

İnformasiya sistemləri menecmenti
 
157 
maliyyə  fəaliyyətində hesabatın faktiki göstəriciləri götürü-
lürsə, onda investisiya layihəsinin səmərəliliyinin göstəricisi 
kimi plan göstəricilərindən istifadə edilir. 
Yekun mənfəətin və orta illik mənfəətin mütləq göstə-
riciləri ayrılmış müddət  ərzində maya dəyərinin və xalis pul 
gəlirinin pul daxilolmalarının göstəricisi kimi müəyyən edilir. 
İnvestisiya layihəsinin səmərəliliyinin nisbi göstəriciləri 
aşağıdakı kimi müəyyən edilir: 
Ümumi mənfəət (GM) – müvafiq mal və xidmətlərin 
maya dəyəri üzərində (faizlərlə) mal və xidmətlərin satışından 
əldə edilən gəlirin çox olması ilə müəyyən edilir. 
 
            xalis pul gəliri – məhsulun maya dəyəri  
GM =  
xalis pul gəliri 
 
Səhmdən mənfəət (EPS) – dövr edən səhmlərin sayına 
görə orta hesabla səhmdarlar üçün nəzərdə tutulmuş  şirkətin 
xalis gəliri  
səhmdarların xalis gəliri 
EPS = 
 
dövr edən səhmlərin orta sayı 
 
 
İnvestisiyaların rentabelliyi ROİ – layihəyə inves-
tisiya qoyulmuş (yatırılmış) maliyyə resurslarının rentabelliyi 
 
investisiya layihəsinin xalis mənfəəti 
ROİ =  
investisiyaların həcmi 
 
İlkin xərclərlə investisiya layihəsinin xalis diskon-
siyalaşdırılmış  gəlirinin qiymətləndirilməsi üçün universal 
düsturu tətbiq edirlər : 


0
)
1
(
1
1
İ
)
1
(
)
1
(
)
(
)
1
(
)
(
4













T
t
i
t
c
i
t
R
NPV
E
vergi
t
p
p
t
p
p

 

---