5 3
UCHINCHI QISM
4-BOB
TOG‘ JINSLARI
4.1. TOG‘ JINSLARI TO‘G‘RISIDA
UMUMIY TUSHUNCHA
Yer sharining qayeriga bormaylik, oyog‘imiz ostida goh sog‘-gil tup-
roqlarni, goh qumlarni, shag‘al, xarsang toshlarni, goh turli tarkib, xossa
va xususiyatlarga ega bo‘lgan qoya toshlarning guvohi bo‘lamiz. Bir
yerda ularning ustida paxtazorlar, bog‘-rog‘lar barq urib o‘sayotganini,
yashnayotganini ko‘rsak, ikkinchi bir yerda ularning ustida 1—100 hatto
bundan ham ko‘p qavatli imoratlar qad ko‘tarib turganini, suv ombor-
larini, katta-katta kanallarni,
gidrotexnika inshootlarni, ko‘priklarni,
avtomobil, temir yo‘llarni, chuqurligi bir necha yuz metrga yetadigan
shaxtalarni, aerodromlarni, kosmodromlarni ko‘ramiz. Ana shu rizqi-
ro‘zimizning manbayi, u yoki bu inshootlarning zamini hisoblangan
sog‘
va gil tuproqlar, qumlar, shag‘al, xarsang toshlar,
qoya toshlar
(granitlar, granodioritlar va b.) hammasi geologiya fanida birgalikda
tog‘ jinslari deb yuritiladi.
Bu jinslar o‘z tarkibiga ko‘ra
monomineralli (bir mineralli) va
polimineralli (bir qancha mineralli) bo‘ladi. Monomineralli jinslarga
misol
qilib ohaktoshni, dolomit, gips tog‘ jinslarini, polimineralli
jinslarga ega granit, granodiorit, gil, lyoss jinslarini ko‘rsatish mumkin.
Jumladan, faqat lyoss jinslari tarkibida 100 ga yaqin minerallar bo‘lib,
ulardan 60 tasi jins hosil qiluvchi klastogen minerallari bo‘lib hisoblanadi.
Demak, xulosa qilib aytadigan bo‘lsak,
tog‘ jinslari deganda yer
qobig‘ining katta qismini tashkil etuvchi, bir va bir qancha minerallar-
dan tuzilgan, doimiy kimyoviy tarkibga ega bo‘lgan ayrim-ayrim geologik
birikmalar tushuniladi.
Planetamizda tarqalgan hamma tog‘ jinslari o‘zining paydo bo‘li-
shiga,
yotish holatlariga, mineralo-kimyoviy tarkibi,
xossa va xususi-
yatlariga qarab uch asosiy guruhga bo‘linadi: 1. Magmatik. 2. Cho‘kindi.
3. Metamorfik.
Dostları ilə paylaş: 
