Sinekdoxa
Shayırdıń shıǵarmalarında pútinniń ornına bólshegi, bólshektiń ornına pútini, kópliktiń ornına birligi, birliktiń ornına kópliktiń awıspalı mánide qollanılıwı jiyi ushırasadı. Sinekdoxa usılı menen sóz mánisiniń awısıwınıń eń ónimli túrleriniń biri adam hám haywan músheleriniń birewiniń atamasınıń ulıwmalıq máni ańlatıw ushın jumsalıwı bolıp tabıladı:
İlimim kernep ishimdi,
Sayrasam qaǵıp tisimdi/51/,
Kósilip jatır úyim joq,
İyinge tartar kiyim joq/58/.
Tiken tırnap ayaǵınan,
Sıyqı ketip sıyaǵınan/47/,
Jalǵız tuwısqan aǵamnıń,
Aqqan dáryadan saǵamnıń,
ókpe menen qolqamnıń,
Balası óldi jaz kelerme/1956,42/.
Bul mısallardaǵı «tis, ókpe, qolqa, qulaq, iyin, ayaq» sózleri arqalı ulıwma adam haqqında túsinik berilgeni kórinedi.
Tómendegi mısalda kóplik máni bildiretuǵın sóz birlik mánini ańlatıw ushın jumsalǵan:
Bul jurttıń námártligine,
Awız birlik joqlıǵına,
İshten qılǵan sumlıǵına,
Ǵapıl boldı,Ernazar biy /177/.
Bul mısaldaǵı «jurt» sózi sinekdoxalıq usıl menen awıspalı mánige iye bolıp, «el, xalıq» degen mánide emes, al «satqın qaraqalpaq biyleri» degen túsinikti ańlatıw ushın jumsalǵan.
Basıńda bolmasa baǵıń,
Ayta-ayta talar jaǵıń/65/,
Qarıspasa qawsırılmay jaq,
Tilim durısın ayttı biraq/52/,
óńeshim turdı úzilip/52/,
Otırdım pildey úńilip/52/,
Bul zaman ásten sóylemek,
Soqpasın qurı kókirek/66/,
Áy aǵalar qolım baǵlı,
İshimde dárt, baǵrım daǵlı/67/,
Anaw bolıs murtın tawlap,
Adamlardı ańday awlap/72/.
Bul mısallardaǵı «jaq» hám «til» sózleri qaytalanıw arqalı adam haqqında, onıń qıyınshılıqlı, azaplı turmısı haqqında túsinik berilgen. «óńesh» sózi arqalı ash-áptadalıq, gedeylik, «qolım hám baǵrım» sózleri arqalı «sharasızlıq» túsinikleri ańlatılǵan bolsa, «murt» sózi arqalı eziwshi toparǵa degen jek kóriwshilik sezimleri bildirilgen, oqıwshıda bolısqa degen unamsız kóz-karastı payda etedi.
Dostları ilə paylaş: |
