I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

G) Basqa da hind-evropa tillerinen kirgen sózler
Berdaq dóretpeleriniń sózlik quramında qıtay, arab-parsı, orıs sózleri menen bir qatarda az sanda bolsa da tariyxıy shıǵısı jaǵınan hind, yunan (grek), aramey, evrey hám taǵı basqa da tillerden kelip kirgen sózler ushırasadı. Bul sózlerdiń kópshiligi arab hám parsı tilleri arqalı ózlestirilgen. «Sheker» sóziniń hind tilinen Orta Aziya xalıqlarınıń tillerine kelip kirgen sóz ekenligi bir qatar ilimiy miynetlerde kórsetilgen²⁵⁵. «Sheker» sózi hind tilinde «mazalı» degendi ańlatadı. «Shejire» poemasında bul sóz «Yedi nabat, shákár chaynı, Qız kórmedi kúniw-aynı/144/,- degen qatarda qollanılıp biziń túsinigimizdegi «qant» degen sózdiń mánisin ańlatıp, bir qansha semantikalıq ózgeriske ushıraǵanın kóremiz. Bul sóz XI ásirge tiyisli Qashǵariydiń sózliginde qollanılıp: «chђkђr - hawadan daraqlar ústine jabısqan palǵa uqsas shire», - dep túsinik berilgen²⁵⁶. Bul sóz eski dáwirlerde kelip kirgen bolıwı kerek. «Qant» sózi de hind tilinen kelip kirgen sóz²⁵⁷. Bul sóz shayırdıń qosıqlarında tómendegi mısalda jumsalǵanın kóremiz: Demlep palaw hám qantlı shay, Berdiń neshe at-ton sarpay/105/. Shayırdıń dóretpelerinde bunnan basqa da hind tilinen kelip kirgen «shah» sózi jumsalǵan: Qıtay shahlardıń qızı eken/275/. «Gúrish» sóziniń de eski hind sózi ekenligin orıs ilimpazları M.Fasmer, L.V.Dmitrievalar tastıyıqlaydı²⁵⁸. Shayırdıń shıǵarmalarında bul sóz «Otız batpan gúrish bar, Toqqız batpan mayıń seniń /124/, -degen qatarlarda qollanılǵanın kóremiz. Bul pikir durıs bolıwı kerek, sebebi Qashǵariydiń sózliginde «gúrish» sózi qollanılmaǵan, onıń mánisi «tutırqan» sózi arqalı ańlatılǵan/1,475/. Qaraqalpaq tilindegi «mat» sózi de hind tilinen kelip kirgen. «Shax» hám «mat» sózleri shatranj /shaxmat/ oyınında qollanılatuǵın terminler bolıp, bul sóz túrkiy tillerine ózlestirilgennen keyin mánilik ózgerislerge ushıraǵanın kóremiz. Berdaqtıń shıǵarmalarında bul sóz tómendegi mısalda qollanılǵan: Berdimurat sen ózińdi, Qaratpa matqa júzińdi /1,198/.
Shayırdıń dóretpelerinde bir qansha yunan sózleri de ushırasadı. Qaraqalpaq tilinde jumsalıp júrgen «namıs» sózi tariyxıy shıǵısı jaǵınan yunan tiliniń elementi²⁵⁹. Bul sóz shayırdıń «Jaqsıraq» qosıǵında «Adam balasında bolsın ar-namıs/33/ degen qatarda jumsalǵan. Yunan tiliniń «tán»/telo, forma/²⁶⁰ degen sózi de shayırdıń «Bolmadı» qosıǵındaǵı «Dúnyanıń miynetin kórip, Tánde madarım qalmadı» degen qatarlarda jumsalǵan. Bul sóz semantikalıq ózgeriske ushıramaǵan. Yunan tilinen kirgen «almaz» sózi de shayırdıń qosıqlarında qollanılǵan: «Gelle keser kórdim endi almastı» /1956,46/. Bul sóz yunan tilinde «adamant» túrinde qollanıladı²⁶¹. Aramey tilinen kirgen «gór, tabıt, áwliye» sózleri eski aramey jazıwına baylanıslı arab tiline kelip kirgen hám sonıń ala arab tili arqalı islam dini taralǵan xalıqlardıń tiline kelip kirgen sózler bolıp tabıladı²⁶². Bul sózler shayırdıń qosıqlarında tómendegi mısallarda qollanılǵan: Birazlar tiriley górge, Kirip atır pana ber/121/, Áwliyege túner boldı, Teńiz hám balıq bermedi/213/. Bul sózlerdiń basqa tillerden kelip kirgenligin qosımsha tastıyıqlaytuǵın faktor bul sózlerdiń hesh biriniń de eski hám orta túrk dáwirinde jazılǵan jazba esteliklerdiń ushıraspawı bolıp tabıladı. Qashǵariydiń sózliginde «gór» sóziniń mánilerin ańlatıw ushın «tublu»/1,405/, «sin»/3,152/, «qara orun»/3,241/ sózleri jumsalǵanın kóremiz. «Adam» sózi eski evrey tilinen arab tillerine, sońǵılıǵında arab tillerinen túrkiy tillerine kelip kirgen sóz bolıp tabıladı²⁶³. Bul sóz eski evrey tilinde tek er adamlardı ańlatıw ushın qollanılsa, al qaraqalpaq tiline mánilik ózgeriske ushıraǵan halında kelip kirip ulıwma máni ańlatıw ushın jumsaladı: Adamǵa miyrimsiz jálládlar, jawlar/60/. Shayırdıń dóretpeleri tilinde jumsalǵan hind, yunan, aramey, evrey tillerinen kelip kirgen bul sózlerdiń barlıǵı derlik arab-parsı tilleri arqalı ózlestirilgen.