İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

aparılırdı,  özü  do  todrisin  qeyri-dövlot  dilindo  aparıldığı 
biitiin  (ıazırlıq  siniflori  loğv  o lu n u rd u .  O rta   m oktoblorin 
bcşinci  sinifindoıj  şagirdlor  todris  müossisosini  bitirono 
qodor  todris  rus  dilində  aparılırdı,  A zorbaycan  dili  iso 
mocburi 
fonn 
kimi 
tə d ris 
o lu n u rd u . 
Ilö k u m o t 
bu 
m iüiloşdirm o 
todbirlorinin 
şagirdlorin 
bir 
hissosini 
m oktobdon 
k o n a r d a  
qoya 
bilmosi 
eh tim alını 
nozoro 
alaraq ,  1918-ci  ilin  n o y ab rın d a  öz  q ə r a r l a r ın d a   doyişik- 
üklor  etdi.  Müoyyon  edildi  ki,  comisi  bir  tohsil  müossisosi 
olan  ş o h ə rlo rd ə   yuxarı  hazırlıq  s in iflərindən  başlayaraq 
todıisi  rusca  a p a rıla n   p a r a le l  siniflər  açılır,  eyni  tipli 
bir  n e ç ə   todris  müəssisosi  o l d u q d a   isə,  on ların   bir  hissəsi 
m iüiloşdiriür,  q a l a n la r ı n d a   iso,  dövlot  dilinin  icbari  todrisi 
totbiq  o lu n m a q la ,  tə d ris   rusca  ap a rılır.98
M illiloşdirm o  siyasəti  çətinliklorlo  qarşılaşırdı.  Buraya 
pedaqoji 
k a d r la rın  
ç a tış m a m a s ın d a n , 
kifayot 
qədər 
dorsliklərin  o lm a m a s ı n a d ə k   bir  çox  p ro b lem ləri  aid  etmok 
lazımdır. 
Tolosiklik, 
səhvlər 
vo 
ohalinin 
müəyyon 
hissəsinin  -  A z o rb ay ca n   dilini,  A z ə rb a y c a n   dövlətçiliyini 
tan ım ay an , 
qəbul 
e tm o y ə n  
hissəsinin 
m üqavim əti  bu 
ç o tinliklordən 
idi.  L a k in  
h ö k u m ə t   bu 
m əsolədo  qəti 
m övqe  t u td u   v ə   b ü tü n   ç ə tin lik lə rə   b a x m a y a ra q   milliləş- 
d irm o  siyasətini  d av a m   e td ird i.  1919-cu  ilin  sonuna  olan 
m o ’lu m a tla ra  
görə, 
Bakı 
politexnik 
və 
konımersiya 
m oktoblori, 
iki 
kişi 
və 
üç 
qız 
gimnaziyası 
istisna 
o lu n m a q la ,  b ü tü n   o r t a   m o k tə b lo r  m illiləşdirilmişdi.99
I l ö k u m o t  
ça rizm in 
m ü s to m lə k o  
siyasətinin 
ağır 
noticəlorini 
tezliklo 
a r a d a n  
q a ld ı r m a q  
moqsodi 
ilo 
azorbaycanlı  şa g ird lə rin   tohsilinə  xüsusi  d iq q ə t  yetirirdi. 
X alq  M aa rifı  N azirliyinin  o rta   m ə k t ə b   rə ıslə rin ə   1919-cu 
il  7  s e n ty a b r  tarixli  xüsusi  s ə r ə n c a m ı n d a   azorbaycanlı 
u şaqların  a n c a q   m illiləşdirilmiş  əlifba,  hazırlıq  və  birinci 
siniflərə  q əb u l  o lu n m a s ı  göstərişi  verilirdi.  Azərbaycanlı 
u ş aqların  to drisi  ru s c a   olan   h ə m in   sin iflərə  qəbuluna 
isə  ancaq 
m ü s t ə s n a   h a lla r d a ,  naz irin   icazəsi  ilə  yol 
verilirdi.1( 
T ə d r i s   m ü o ss isə lə rin ə   q əbul  z a m a n ı  azərbay 
canlılara  b ə ’zi 
g ü z o ş tlə r  verilirdi.  G ö rü lm ü ş   tədbirlər
n o ticəsində  şag ird lo rin   üm um i  sayı  içərsin d ə  azərbaycan- 
lıların  xüsusi  çəkisi  a r td ı.  Ə gor  1914/1915-ci  tədris  ilində 
9643 
n o fə r 
o r t a  
m ə k tə b  
(m ü əllim lə r 
seminariyaları 
çıxılm aqla)  ş a g ird in d ə n   a n c aq   1137  n əfəri  azərbaycanlı 
idisə, 
1919/20-ci 
tə d ris  
ilində 
9611 
şagirddən 
3115-i 
az ərbaycanlı  idi.101
M ə k to b  
ş ə b ə k ə s in in  
b ə rp a  
edilm əsi 
m əqsədi 
ilə 
hökm not  o n u n   m a d d i-tex n ik i  bazasının  m öhkəm ləndiril- 
m ə s i ,  
m ə k t ə b  
bin aların ın  
t ə ’miri, 
borpası 
vo 
yeni 
m ə k tə b lə r in   tikintisi  ü çün  v əsa it  ayrılması  üzrə  tədbirlər 
g ö r ü r d ü .  
N azirliyin 
göstərişi 
ilə 
m üxtəlif 
q əz alard a 
m o k tə b lə rin  
b ə r p a  
edilm əsinin 
sm etaları 
hazırlam b 
toqdim   o l u n u r d u .   Z a q a t a l a d a ,   Göyçay  v ə   Şuşa  qəzala- 
rında,  b a ş q a   y e r l ə r d ə   yeni  m ə k t ə b lə r   açılırdı.  N ə tic ə d ə  
k ö h n ə  
m ə k t ə b l ə r in   xeyli  hissəsinin  bərpasına,  bir  sxra 
y e n i  
m ə k t ə b l ə r   aç ılm asına  v ə   n ə z ə rd ə   tu tulm uş  layihə- 
lərin  q ism ən   y e r in ə   y etirilm əs in ə  nail  o lundu.  M əsələn, 
ə g ə r  
1918-ci 
ildə 
Şamaxı 
v ə  
Göyçay 
qəzaları 
xalq 
m o k təb ləri  m ü fə ttişliy in d ə   u ç o td a   olan  108  m ə k tə b d ə n  
a n c a q  
10-u  fəaliyyət  g östərirdisə,  1919/20-ci  tədris  ilində 
belə 
m ə k t ə b lə r in  
sayı 
70-ə 
çatd ırıld ı.102 
Bakı 
şəh ə r 
idarə sinin  m ə k t ə b   ş ö ’bəsinin  m ə ’lu m a tla rın a   göro,  şohər 
a rtıq   ibtidai  təhsil  eh tiy a c la rın ın   ö d ənilm əsi  üçün  kifayot 
q ə d ə r  m ə k t ə b l ə r   ş ə b ə k ə s in ə   m alik  idi.
M a a rifin   m illiləşdirilməsi  ilə  ə l a q ə d a r   olaraq  bütöv- 
lükdo  m ə k t ə b   islahatı  m əsələsi  o rtay a  çıxdı.  İslahatın 
m ahiyyəti  m o k tə b i  yeni  ş ə r a i tə   u y ğ unlaşdırm aqda n,  onu 
A z ərb ay c an   dövlətçiliyi  id eyala rına  v ə   milli  m ə n a f e lə rə  
y a x ın la şd ırm a q d a n ,  milli  tərbiyəli  yeni  bir  nəsil  hazırla- 
m a q d a n   ib a rə t  idi.  Bu  m ə q sə d lə   o r ta   m ək təb lərin   yeni 
p r o q r a m la r ı n m   h az ırlan m as ı  ü çün  komissiyalar  y aradıhrdı. 
K om issiyalar  ü m u m i  tarix  v ə   coğrafiya,  türk  dili  və 
ədəbiyyatı,  riyaziyyat,  ilahiyyat  ü z rə   p ro q r a m la r  hazırla- 
d ırdılar.  T ə d r is   m ü əssisələrin in   p r o q r a m ın a   tü rk   xalqları 
t a r i x i  
k u r s u n u n   daxil  edilm əsi  d ə   cəmiyyətin  həy a tın d a 
baş  v e r ə n   m illiləş d irm ə  prosesi  ilə  bağlı  idi.  1919-cu

---