İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

bir  o r q a n   t ə ’sis  e td i.  1919-cu  il  iy u n u n   14-də  yaradılmış 
vo  N .U s u b b ə y o v d a n   (sə dr),  A . S ə f i n u r d ə k i d ə n ,   X.Məlik- 
A s la n o v d a n , 
M .Y .C ə f ə r o v d a n  
v ə  
S .M e h m a n d a ro v d a n  
ib arə t 
t ə r k i b d ə   y a ra d ılm ış   D öv lət 
M ü d a f iə   Komitəsi, 
belə 
bir 
o r q a n  
o ld u .79 
D ö v lət 
M ü d a f i ə  
Kom itəsi 
A z ə rb a y c a n ın   b ü t ü n   ə ra z is in d ə   h ərb i  vəziyyət  e ’lan  etdi. 
Baş  n azirin  im zası  ilə  D e n ik in l ə   m ü b a riz ə y ə   yönəlmiş 
icbari  q ə r a r   d ə r c   o l u n d u . 80
D e n ik in in   v ə   m ü t tə f ı i q   k o m a n d a n lığ ın m   A z ərb a y c a n a  
qəsd  edilm əy əc əy i  h a q q m d a   v ə ’d lə rin ə   b a x m a y a ra q ,  onlar 
A z ə rb a y c a n la   yeni  d e m a r k a s iy a   x ətti  Z a q a ta la -Q ız ılb u ru n  
xətti  h a q q ı n d a   d a m ş m a ğ a   b aşlad ılar.  H ö k u m ə t in   adına 
göndərdiyi  t e l e q r a m d a   p o lk o v n ik   L a z a r e v   öz  o rd u su n u n  
əsl  m ə q s ə d lə rin ı  b elə  açıqlam ışdı:  " C ənubi  R usiya  silahlı 
q üvvələrinin  k o m a n d a n lığ ı  A z ə rb a y c a n ı  R u s iy a d a n   ayrıl- 
mış  hesab  e tm ir .  O,  R u siy a d a   adi  hakim iy y ətin   b ərpa 
o lu n a c a ğ ın d a n   s o n r a   bu  m ə sə lə n in   həll  ed ilə c ə y in ə   q ə d ə r 
A z ərb ay c an ın  
m üstəqilliyinin 
m ö v c u d lu ğ u n u  
m ü m k ü n  
sayır 
və 
o n u  
tanıyır.  1 
B eləliklə, 
ç a r  
gen e ralları 
A zərb ay c an ı 
R u siy a n ın  
tə rk ib  
hissəsi 
kimi 
g ö rm ə k d ə  
d av a m   ed ird ilər.
Bu  təşvişləri  n ə z ə r ə   a la n   p a r la m e n t   iyunun  5-də  bir 
d a h a   h əm in  m ə s ə lə n in   m ü z a k ir ə   o lu n m a s ın a   qayıtmağı 
və  h ö k u m ə t d ə n   d övlət  m a r a q l a r ım n   m ü d a fiə si  ü çün  d a h a  
əm əli  v ə   q ə ti  tə d b i r lə r   görm əyi  t ə lə b   e t m ə y ə   m əcbur 
o lm uşdu.  B aş  nazir  N .U subbəyov  m ü ttə f i q   q o ş u n la rm ın  
yeni  k o m a n d a n ı,  o n la r  ü ç ü n   A z ə r b a y c a m n   sə rh ə d lə rin in  
toxu n u lm a zh ğ ı  h a q q ın d a   t ə ’m in a t  v e r ə n   g e n e ra l  Q .K ori 
ilə  g ö r ü ş lə r in d ə n   danışm ışdı.  L a k in   baş  n az irin  sözlərinə 
görə,  h ö k u m ə t   bu  v ə ’d l ə r ə   in a n a   bilm əzdi  v ə   əsasən, 
öz  g ü c ü n ə   bel  bağlayırdı.82
N .U su b b əy o v u n  
m ə ’ruzəsi 
ü z r ə  
çıxışlarda 
b ü tü n  
fraksiyalar  ü m u m i  d ü ş m ə n ə   qarşı  v a h i d   c ə b h ə d ə n   çıxış 
e tm ə k  
fik rin d ə  
b irləşd ilər. 
P a r l a m e n ti n  
q əb u l 
etdiyi 
b oyana tda  deyilirdi  ki,  D e n ik in in   dövlətçiliyim iz  əleyhinə 
yönəlm iş 
niyyəti 
kiçik 
xalqları 
ə s a r ə t  
a ltın a  
alıb, 
azad lıq sev ər  d e m o k r a t iy a n ı   m əhv  e t m ə y ə   çalışan  keçmiş 
çar 
g e n e ra lla rın ın  
im perialist 
niyyətinin 
nəticəsidir.
P a r l a m e n t   A z ə r b a y c a n ın   b ü tü n   v ə tə n d a şla rın ı  hök u m ətin  
ə t r a f m d a   b i r l ə ş m ə k l ə   o r d u n u n   v ə   h ö k u m ə tin   yaxınlaş- 
m aq d a  o la n   d ü ş m ə n ə   qarşı  m ü b a riz ə d ə   m üvəffəqiyyət 
q a z a n m a ğ a   y a r d ım   e t m ə y ə   çağırdı.  P a rla m e n t  üm idvar 
olduğunu  bildirdi  ki,  C ən u b i  Q a fq azın   bü tü n   xalqları 
özlərinin  a z a d   in kişafı  və  m ü stəqilliklərinin  qorunm ası 
uğ ru n d a  m ü b a r i z ə d ə   b irlə şə c ə k lə r.  O  öz  m ü q ə d d ə r a tla rın ı 
t ə ’yin  e tm iş   x a lq la r ı  m ü d a fiə   e tm ə k   üçün  dünya  xalqları 
və  p a r la m e n t l ə r i n ə   m ü ra c iə t  e d ə r ə k   onları  D enikinin
0-5
y ü rü şü n ə   q a rşı  öz  e ’tirazlarını  bildirm əyə  çağırdı.
X üsusi 
p a r l a m e n t  
k o m itə si 
dağıstanlılara, 
silahlı 
k ö n ü llü lə rin   g ö n d ə r ilm ə s i  v ə   h ə t t a   pul  vəsaiti  d ə   daxil 
o olm aq la  b ü t ü n   y a rd ım la rı  əla q ə lə n d irird i.
Böyük  B rita n iy a n ın   D e n ik in ə   g ü z ə ştə   g e tm ə k   hesa b m a 
vəziyyəti  n iz a m l a m a ğ a   çalışm ası  da  işi  çətinləşdirirdi.
1919-cu  il  iy u n u n   11-də  ingilislər  P e tro v sk d ə n   c ə n u b d a 
yeni  d e m a r k a s i y a   x ə tti  ilə  m ü əyyənləşdirilən  sərhədləri 
qeydə  ald ıla r.  Bu  d a   p rinsipeə  onların,  D enikinin  bütün 
D ağıstanı  işğal  e tm ə si  fa k tı  ilə  razı  olduqları  d em ək  
idi.  Bu,  k ö n ü llü   o r d u n u   A z ə rb a y c a n   sərh ə d lə rin ə   daha 
yaxınlaşdırdı.
Buna  b a x m a y a ra q ,  sosialist  bloku,  h ö k u m ətin   gördüyü 
təd b irlərin   l a z ım m c a   qətiyyətli  olm adığını  bəyan  e d ə rə k  
bildirdi 
ki, 
h ö k u m ə t  
ağqvardiyaçıları 
m üdafiə 
edə n 
ingilislərin  fə a liy y ə tin ə   reaksiya  v e rm ir.  İngilislərin  bu 
mövqeyi  b ü t ü n   A z ə rb a y c a n   əhalisi  a rasın d a  narazıhğa 
səbəb  o ld u .  H ə l ə   1919-cu  il  iyunun  8-də  Bakı  şəhərinin 
Balaxanı,  Z a b r a t ,   R a m a m   ra yonla rı  fəhlələrinin  böyük 
mitinqi 
o ld u  
v ə  
o n lar 
h ö k u m ə t d ə n  
Bakının 
və 
A z ərb ay c an   s ə r h ə d l ə r i n i n   m ü d a f i ə   olunm ası  üzrə  t ə ’cili 
tə d b irlə r 
g ö rü lm ə s in i 
tələb  
etd ilə r. 
Fəhlələrin 
qəbul 
etd ik ləri 
q ə t n a m ə d ə  
deyilirdi: 
"... 
Bakı 
limanından
D e n ik in ə  m ə r m il ə r   g ö n d ərilir  və  b una  Z aqafqaziyada, 
o  c ü m lə d ə n   d ə   B a k ıd a ,  həyasız  ikiüzlü  siyasət  yeridən 
ingilis  k o m a n d a n lığ ı  k ö m ə k   edir".84
B akıda  t ə k c ə   D e n ik in   tə h lü k ə s in ə   qarşı  deyil,  həm  
də  ingilis  k o m a n d a n lığ ın ın   ikiüzlü  siyasətinə  qarşı  e ’tiraz 
m itinqləri  k eç irilird i.

---