İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

o n la ra   ü r ə k d ə n   sülh  v ə   s ə a d ə t  a r z u la y ın q .  Britaniya 
o rd u s u n u n  
b ü t ü n  
q u lluqçuları 
özlərilə 
A z ə rb a y c a n d a  
olduqterı  g ü n lə r  h a q q ı n d a   ən  yaxşı  xatirə lə rin i  aparır- 
lar". 
İngilis  q o şu n la rın ın   A z ərb a y c a n   ərazisin d ə  (noyabr
1918-ci 
-  a v q u st 
1919-cu 
illər) 
o lm asın a 
d a ir 
sovet 
tarix şü n ash ğ ın d a  yayılmış  fikrin  ə k s in ə   o lara q ,  bir  d a h a  
qeyd  e tm ə k   lazım dır  ki,  bu  h e ç   d ə   işğal  x a ra k te ri 
daşım ırdı. 
B u n u n la  
b e lə  
yuxarıda 
göstəriidiyi 
kimi, 
d e m o k ra tik   p rinsiplərin  ingilis  kom an d lan lığ ı  tə rə fin d ə n  
pozulm asına  d a ir  bir  sıra  fa k tl a r   v a r   idi.
T ə s a d ü fi  deyildi  ki,  A dilxan  Z iyadxanlı  1919-cu  ildə 
B akıda  n əş r  o lu n m u ş   "A zərbaycan"  so ra q   kitab ça sın d a 
yazırdı:  "A rtıq  ilk  g ü n d ə n   m ü ttə fiq lə rin   bizə  hörm ətli 
m ün asib əti  a ş k a r   oldu.  A xır  n ə t ic ə d ə   m ə d ə n i  millətlərin 
n ü m a y ə n d ə lə ri  əyani  s u r ə t d ə   əm in   o ld u la r  ki,  Azərbay- 
ca n d ak ı  b ü tü n   ictimai-siyasi  h a d is ə lə r  əh a lin in   iradəsinə 
m üvafiq  şə k ild ə   g ed ir  vo  osil  vəziyyəti  d a h a   yaxından 
d ərk   e td ilə r.  M ə n   c ü r ’ə t l ə   v ə   in a m la   deyə  bilərəm   ki, 
bizim  d igər  m ə d ə n i   x alq larla  qarşılıqlı  əlaqə lərim iz  nə 
q ə d ə r   sıx  v ə   m e h rib a n   o la rsa   biz  bir-birim im zi  bir  o
O'İ
q ə d o r  yaxşı  tanıyacağıq."
Q a fq a z d a k ı 
ingilis  o rd u s u  
t ə k c ə   D e n ik in in   yoiunu 
kosmir,  həm   do  C ə n u b i  Q a fq a z   re sp u b lik a la rı  arasında 
sülh  vo  sabitliyin  b ə r q ə r a r   o lm a s m a   ş ə r a it  yaradırdı. 
U .Ç örçillin  b e lə   bir  fikri  ilə  r a z ıla ş m a m a q   olm az  ki, 
"Q ara 
d ə n iz d ə n  
X ə z ə r ə d ə k  
b ü t ü n  
Q a fq a z ı 
tutm uş 
B ritaniya  diviziyası  bir-biri  ilə  d ü ş m ə n ç ilik   e d ə n   xalqlar 
a r a s ın d a   sü lh ü n   az  q a la   y e g a n ə   t ə ’m in atçısı  idi".94
İngilislərin  B a k ıd a n   g e tm ə s ı  m ü n a s ib ə ti  ilə  Azərbaycan 
N a z irlə r 
Ş u ra s ın ın   sədri  "Metropol"  m e h m an x a n asın d a 
g e n e ra l  K ori  v ə   d ig ər  y ü k sək   rü tb ə li  şəxslərin  şərəfinə 
ziyafət  v erd i.  G e n e r a l  K ori  z iy a fə td ə k i  çıxışında  qeyd 
edirdi 
ki, 
b elə 
ç ə tin  
keç id  
d ö v r ü n d ə  
Azərbaycan 
h ö k u m o tin in   v ə   x ü su sən   d ə   A z ə rb a y c a n   X a rici  İşlər 
Nazirliyinin  fəaliyyəti  a d a m ı  h e y r ə t ə   salır.95
İngilislər  B ak ın ı  t ə r k   e d ə r k ə n   ş ə h ə r   lim a n ın ın   idarəsini 
hərbi 
h iss ə lə rin  
ra d io sta n siy a la rın ı, 
o r d u n u n  
hərbi 
sursatını  v ə   h ə r b i  g ə m ilə rin   bir  hissəsini  A zərbaycan 
h ö k u m ə t i n ə   v e r d il ə r .
§  3.  Respublikada  mədəni  quruculuq
Ş ə r q d ə   ilk  re sp u b lik a   form alı  dövlət  -  Azərbaycan 
X a lq   C ü m h u riy y ə ti  A z ə rb a y c a n   xalqınm   çoxəsrlik  tari- 
xində,  milli  dövlətçiliyin  ə s a s la n n ın   yaradılm asında,  milli 
ö z ü n ü d ə r k i n  
i n k iş a fm d a  
m ü h ü m  
rol 
oynadı. 
X alq 
C ü m h u riy y ə tin in   təhsilin,  milli  m ədəniyyətin,  ədəbiyyat 
və  i n c ə s ə n ə t i n   in k işa f  etdirilm əsi  sah ə sin d ə  fəaliyyəti 
xüsusi 
y a d d a  
qalm ışdır. 
F a k t l a r  
A zərbaycan 
X alq 
C ü m h u riy y ə ti  p a r la m e n t i  v ə   h ö k u m ə tin in   sosial-mədəni 
sa h ə n in   in kişafı  ü z r ə   sistemli  və  m əqsədyönlü  işinə 
d ə l a l ə t  e d ir.  M ü h a r ib ə lə r  və  daxili  qarm a-qarışıqlıqlar 
n ə ti c ə s in d ə  
dağıdılm ış 
m ə k t ə b l ə r  
şəbəkəsinin 
b ərp a 
edilm əsi, 
m ə k tə b l ə r in  
yeni 
ş ə r a itə  
uyğunlaşdırılması, 
təhsil  m ü ə s s is ə lə rin in   milliləşdirilməsi,  milli  in c ə sə n ə tə  
k ö m ə k   g ö stə rilm ə si  ü zrə  h ö k u m ə t  t ə rə fin d ə n   m üh ü m  
t ə d b i r lə r   g ö rü lü rd ü .
A z ə r b a y c a n  
C üm h u riy y ətin in   yaradılm ası 
orəfosində 
so sia l-m ə d ə n i  s a h ə d ə   dəhşətli  vəziyyət  m övcud  idi.  Ə gər 
1914-cü  il d ə   A z ə rb a y c a n d a   b ü tü n   tip lə rd ən   olan  976 
m ə k t ə b   v a r   idisə  v ə   b u n la rd a   73,1  min  şagird  təhsil 
alırdısa,  1919/1920-ci  təhsil  ilində  cəmisi  643  ibtidai  vo
23  o r t a   m ə k t ə b   fəaliyyət  göstərird i.  İbtidai  m ə k tə b lə r d ə  
48078,  o r t a   m ə k t ə b l ə r d ə   isə  9611  şagird  oxuyurdu.96 
B e lə   ş ə r a i t d ə   m ə k t ə b   sistem inin  dağılmasını  d ayandırm aq 
A z ə rb a y c a n   C ü m h u riy y ə tin in   qarşısında  m ühüm   vəzifo 
kim i  d u r u r d u .
D ig ə r  m ü h ü m   v əz ifə  m a a r i f   sisteminin  işini  milli 
m ə n a f e l ə r ə ,   A z ə rb a y c a n   milli  h ə r ə k a tı  və  dövlətçiliyinin 
tə l ə b lə r in ə   u yğun  vəziyyətə  g ə tirm ə k d ə n   ibarət  idi.
A z ə r b a y c a n   h ö k u m ə t i n in   ilk  təd b irlərin d ə n   biri  təhsil 
m ü ə ss is ə lə rin in   milliləşdirilməsi  oldu.
N a z irlə r  Ş urasının  1918-ci  il  28  avqust  tarixli  q ərarı 
ilə  b ü t ü n   ib tida i  tə d ris   m ü əssisələrin d ə  təhsil  şagirdlərin 
a n a   d ilin d ə   ap arılır,  b u n u n la   yanaşı  dövlət  dili  icbari 
q a y d a d a   t ə d r i s   o lu n u rd u .97  B ü tü n   ibtidai  m ə k tə b lə r d ə  
v ə   o r t a  
tə h sil 
m ü ə s s is ə lə rin d ə   təd ris 
dövlət 
dilində

---