İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

baş  nazir  N .U subboyovun  to ’tilin  loğvi  ü zrə  görülm üş 
işlor  h aq q ın d a   m o ’ruzosini  dinlodi  vo  bu  s a h o d ə   hökum əti 
m üdafio  ctdiyi  barodo  q o ra r  qobul  etdi.
1919-cu  il  mayın  5-do  A zorbaycan  h ökum oti  daxili 
işlor  nazirinin  m o ’ruzosi  iizro  q o tn a m o   qobul  etmişdir: 
"...fohlo  konfransının  e ’lan  ctdiyi  siyasi  to ’til  kimi  qəbul 
cdorok,  baş  naziro,  foaüyyoti  A zərb ay c an   dövlotçiliyinin 
oleyhino  yönolmiş  hcsab  olu n an   şoxslorin  hobs  olunm ası 
vo 
A zorbaycan  orazisindon  çıxarılması  da  daxil  olm aqla, 
tam  foaliyyot  sorbostliyi  verilsin,  ə m ə k   nazirino  tapşırılsın 
ki,  iqtisadi  toloblori  s a h ib k a rla r  və  fəhlolorlo  birlikdə 
m üzakiro  ctsinlər".62
A zorbaycan 
hökıım otinin 
q a d a ğ a la rın a  
baxm ayaraq, 
B FK -nın 
bolşcvik  lidcıiori  1919-cu  il  mayın 
6-da  t ə ’til
etdilor.  T ə ’tilin 
e ’lan 
olunm ası 
a n ın d a n  
azərbaycanlı 
fohlolor  on u n   loğv  o lu n m as ın d a  çox  fəal  iştirak  etdilər. 
Mosolən,  azərbaycaıılı 
d om iryolçular  siyasi 
to ’til  e ’lan
ctm əyo 
qarşı 
ciddi 
c ’tiraz 
e td ilə r 
vo 
b u n u n la  
da 
to ’tilçilorin  sırasın d a  qarışıqlığa  sobob  old u lar.  Azərbay- 
canlı  fohləlorin  sayosindo  dom iry o lu n d a  t o ’til  baş  tutm adı. 
T o ’tilçiləri  m ü d afio   ctm oyon  ça p çıların  xidm əti  sayəsində 
də  qozetlorin  noşri  d av a m   ctdirildi.63  Su  kəm əri  vo 
te l c q r a f  
fəhlolori  do  t ə ’til  etm odilor.
T o ’til 
k cç irm əyo m ünasib o td o  
fə h lə lə rin  
özlərinin
a ra s ın d a   birliyin  olm am ası,  B F K -nın  xırda  burjua  vo 
bolşcvik  lidcrləri  a ra s ın d a k ı  ixtilaf,  m ü s ə lm a n   sosialist 
p artiya la rının 
h ö k u m ə tin  
xottini 
m ü d a fiə  
etm ələri, 
h ö k u m ə tin  
qotıyyoti 
və 
ingilis 
k o m an d an lığ ın ın  
onu 
m ü d a fiə   etm əsi  ilk  başlan ğ ıc d an   t ə ’tilin  aqibətini  hcçə 
cndirdi.  T ə ’til  h o rə k a tı  tezliklo  y a tm a ğ a   başladı.  Obyektiv 
gcrçəkliklo  barışıııaq  istəm oyon  bolşcviklər  t ə ’tilin  davam 
ctdirilm osino 
ça lışırd ılar. 
T o ’tildo 
bolşcviklərə 
Xozər 
don an m ası  donizçilori  d a h a   çox  yardım   e td ilə r.  T ə ’til 
hor  y e rd ə   y a ta n   z a m a n ,  dənizçilor  h ə lə   d ə   t ə ’til  edirdilər.
P a rla m e n t  vo  ingilis  k o m a ndanlığı  to rə f in d ə n   müdafio 
olu n an   h ö k u m o t  mayın  9-da  t ə ’til  c d ə n lə ri  həbs  etdi. 
43  n ə f ə r  fəal  iştirakçı,  t o ’til  ko m itə sin in   əsas  rəhbərləri
-  A .M ikoyan, 
A .A n a ş k in ,  A .Ç u ray ev   vo  Qubanov  həbs 
olundular.
H ö k u m ə tin   x ə ttini  m ü d a fiə   etdiyini  bir  dah a  nümayiş 
etd irm ək   istəy ən   m ü t tə f i q   qo şu n ların   C ənubi  Q afqazdakı 
baş  k o m a n d a m   g e n e r a l  Q .F.M il  dəm ir  yolları,  rabito 
sistemi, 
k ö rp ü lə r 
v ə  
horbi 
a nba rların 
vo 
s. 
işinin 
p ozulm asında  iştirak   e d ə n   a d a m la rın   hərbi  m əh k əm ə y ə 
veriləcəyi  və  ölüm   h ö k m ü   ilə  cəzalandırılacağı  b a r ə d ə  
əm r  v erdi.64
Y a ran m ış   ş ə r a itlə   ə la q ə d a r  o la ra q   B FK   H ə ştə rxanla 
ma! 
m ü b adiləsinin 
b ərp a 
edilm əsi 
h a q q ın d a  
tələbi 
gündəlikdən  çıx arm ağ ı  q ə r a r a   aldı  və  hobs  olunanların 
buraxılması,  t ə ’til  m ü d d ə t i n d ə   işdən  çıxarılanların  işə 
bərpa 
o lu n m ası, 
t ə ’til 
etd ik lə ri 
günlərin 
pulu n u n  
ödənilm əsi  v ə   ə m ə k   h a q q ın a   əlavələr  edilm əsi  h aq q ın d a 
tələblər  irəli  sürdü.
Holo  m ayın  9-da  h ö k u m ə t  əm ok  n az iıin ə  tapşırmışdı 
ki,  fəhlo  k o n fra n sı  nüm ay ən d o lə ri  vo  s ahibkarlara  t o ’tilin 
dayandırılm ası  və  fəhləlorin  həyatının  yaxşılaşdırılması 
h aq q ın d a   d a n ış ıq la r  aparsın.  E io  homin  gün  h ö k u m ə t 
maliyyə  n a z irin ə   d ə   "...ağır  vəziyyətlori  ilo  ə la q ə d a r 
olara q  may  ayı  ü ç ü n   istisna  hal  kiını  fohlolərə  ssuda 
verilməsi  v ə   n e ft  sən aycçilərindon  borcun  ödonilməsi 
h aq q ın d a  t ə ’m in a t  təlob"  '  ctm osini  tapşırmışdı.
1919-cu 
il 
m ayın 
13-də 
t o ’tiliıı 
tam  
məğlubiyyotlə 
q u rta r m a s ı  g ö stə rd i  ki,  fohləlorin  osas  hissəsi,  xüsusilə 
do 
m ü s ə lm a n la r, 
h ö k u m ə t 
xottini 
m üdafio 
cdir 
və 
A zorbaycan 
m ilü 
dövlotçiliyinin 
m üdafiosino 
qalxır. 
T o ’tilin  müvoffoqiyyətsizliyo  uğram asının  osas  sobobləri 
m ü ttə fiq   q o şu n la rın ın   hökum oti  tam  m üdafiə  etm əsi, 
p r o le ta ria tın  
azorbaycanlı 
hissosinin 
milli 
h ö k u m ətlə 
h ə m r ə ’yliyi  v ə   B F K -n ın   (to ’tilin  osas  qızışdırıcısı)  özündə 
birliyin  o lm am ası  idi.  M enşevik-escr  cinahı  ilk  başlan- 
ğıcda 
g ö zləm ə 
mövqeyi 
tu td u , 
sonra 
isə 
t ə ’tilo 
m ü n a s ib ə td ə   əks  m övqeyə  keçdi.
T o ’tilin  m əğ lubiyyətə  u ğram ası  bolşcviklorin  məğlubiy- 
yəto  u ğ ra m a sı  ilə  birbaşa  bağlı  olsa  d a   onlar  sabitliyin 
pozulm ası  x ə tt i n d ə n   əl  çəkm əm işdilər.  O nların  BFK-nı 
yenidən 
q u r m a q  
cəhdi 
uğurla 
nəticolondi 
- 
e s e r 
-

---