İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1. 3 . Buxarın yağıntıya çevril - məsi və əksinə suyun dövranı
- Şəkil 1.4 . Ha vanın rütubətini ölçən hiqrometr və psixr ometr cihazları
10
Bundan baĢqa, t emperatur 10 0 C yüksəldikdə fotosintez prosesinin intensivliyi iki dəfə artır, bu +30 -35
0 C- yə qədər müĢahidə olunur, lakin temperaturun sonrakı yüksəlməsi nəticəsində fotosintezin intensivliyi aĢağı düĢür, +40 -45 0
də isə bu proses dayanır.
Ġstənilən canlı orqanizmin normal fəaliyyəti üçün maksimum və minimum temperatur hüdudu var. Bu hüduddan kənarda , canlı orqanizmlər istidən və ya soyuqdan məhv olurlar . Optimal temperatur interval ın da canlı orq
anizmlər özlərini rahat hiss edir lər.
1.1. 2. Havanın rütubəti (nəmliyi)
Havanın rütubəti –
havada olan su buxarının miqdarıdır. Bu göstərici hava və iqlimi müəyyən edən kəmiyyətlərdən biridir. Məsələn, temperatur və rütubətli li k qarĢılıqlı təsir göstərərək ən mühüm iqlim faktorları hesab edilir və iqlimin " keyfiyyətini " təyin edir. Mövsüm ərzində yüksək rütubətli li k temperaturun kəskin dəyiĢməsini azaldır, bu , dəniz
iqlimi sayılır. Havanın yüksək quraqlığı, yəni rütubətin aĢağı düĢməsi, temperaturun kəskin dəyiĢməsinə gətirib çıxarır, bu isə kontinental iqlim hesab olunur. Havanın nəmliyi , əsasən , su buxarının təzyiqi, mütləq rütubət (1 m 3 havada olan su buxarının qramla miqdarı), nisbi rütubət , Ģeh nöqtəsi
(havanı izobarik soyutduqda su buxarının doyma halına uyğun temperaturu) və s. göstəricilərlə
ifadə edilir. Havadakı su buxarı havanın rütubətini əmələ gətirməklə yanaĢı , müəyyən Ģəraitdə dəyiĢilərək yağıntıya çevrilir
(Ģəkil 1.3) . Bu su buxarının kondensasiyası (qaz haldan maye hala keçmə)
zamanı baĢ verir. Su buxarı atmosferin alt qatında mövcuddur.
Müəyyən istilik Ģəraitində maksimal buxarlana bilən rütubət (su)
miqdarına buxarlanma qabiliyyəti deyilir. Bu m ümkün
buxarlanma adlanır.
Tropik səhra və savannada buxarlanma qabiliyyəti daha yüksək; Arktik səhra və tundrada isə daha azdır. Buxarlanma qabiliyyəti daha böyük olan ərazilərdə –
sutkalıq temperatur amplitud ası
kasıb olur. Buxarlanma ilə buxarlanma qabiliyyəti arasındakı fərq ərazinin quraqlıq dərəcəsini göstərir. Bu fərq ən çox səhra və yarımsəhralarda, ən az isə su sahələri üzərində olur.
1 m 3
havada olan su buxarının qramlarla miqdarına mütləq rütubətlilik deyilir. Bu ilk növbədə havanın temp e raturu ilə düz mütənasibdir. Məsələn, -20 0 C- də havanın tərkibində 1 qr am su olduğu halda, +20 0 C- də 17 qr am su olur. Atmosferdə mütləq Şəkil 1. 3 . Buxarın yağıntıya çevril - məsi və əksinə suyun dövranı 11
Şəkil 1.4 . Ha vanın rütubətini ölçən hiqrometr və psixr ometr cihazları hiqrome tr Quru termometr Yaş termometr rütubət 0,1 -1 q/m 3
dən (qıĢda materiklərin qütb enlikləri üzərində) 30 q/m 3 - ə qədər və daha çox (ekvatorial zonada) olur.
H
psixrometrik termometrlərlə
ölçülür
(Ģəkil 1.4) . Tüklü hidrometrin iĢ
prin sipi insan tükünün rütubətlə uzanmasına əsas
la nan cihazdır. ġka - lanın üzərindəki əqrəb havanın nisbi rütubətini gostərir. Psixrometr – ha- va nın nisbi rütubətini təyin etməyə imkan verən cihazdır və əsasən , iki termometrdən ibarətdir. Onlardan biri-quru termo- metr havanın temperatu - runu göstərir. Digər termo - metrin kürəciyi ucu suya salınmıĢ parça ilə sarın - mıĢdır. Su buxarlanır və termometri soyudur və bu səbəbdən quru və yaĢ termometrlərin göstəri cil əri arasında fərq yaranır. Həmin fərq havanın nisbi rütubətindən asılıdır. Termometrlərin göstəriĢlərinə əsasən xüsusi cədvəllərin köməyi ilə havanın nisbi rütubətini təyin etmək mümkündür. Psixrometr hiqrometrə nisbətən rütubəti
daha dəqiqliklə təyin etməyə imkan verir. Məlumdur ki, havada olan su buxarının miqdarı daima doymuĢ halda olmur. Bu zaman
havanın nisbi rütubətliliyi anlayıĢı ortaya çıxır. 1 m
3
havada olan su buxarının (havadakı faktiki su buxarının) kütləsinin, həmin t empe raturda mümkün olan su buxarının
(yəni, havanın doyması üçün tələb olunan maksimal su buxarının və ya
doymuĢ su buxarının və ya doymuĢ havanın)
kütləsinin %- lə nisbətinə deyilir. Su buxarı fasiləsiz olaraq havaya su səthindən, torpaqdan və bitkilərdən buxarlanaraq daxil olur. Su buxarı Ģaquli istiqamətdə qalxır və yuxarıda hava axınları nəticəsində müxtəlif istiqamətlərə aparılır. Müəyyən olunmuĢdur ki, havanın temperaturu artdıqca havada olan su buxarının da mi q darı artır və bu , o həddə qədər çatır ki,
artıq hava su buxarını qəbul edə bilmir. Bu zaman doyan havaya doymuĢ hava deyilir. Yəni müəyyən tempe
raturda havanın tərkibində maksimal, mümkün miqdarda su buxarı varsa , o,
doymuĢ hava adlanır. Belə desək, havanın özündə saxlaya bildiyi ən çox su buxarının miqdarı, doyma həddi hesab olunur və bu rütubət 1 00% qəbul edilir və yağıntının əmələ gəlməsi üçün baĢlıca səbəbdir. Nisbi rütubətin tərifində ifadə olunan 1 m 3
havadakı su buxarı və ya mütləq rütubət anlaĢılan olsa da, doymuĢ buxar ifadəsi Ģagirdlər üçün praktik olaraq bir qədər baĢadüĢülməz ola bilər. Bu baxımdan doymuĢ buxar anlayıĢına dair praktik bir misal qeyd edək: Fərz edək ki, ağzıbağlı qabda olan mayenin səthindən su buxarlanır və molekullar qapaqla suyun səthi arasında olan fəzaya keçirlər. B əzi molekullar yenidən mayeyə qayı d ı r: qapaq ba ğ l ı oldu
ğ undan buxar ı n
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|