Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
48 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu główny instrument poznania zmysłowego, stają się bezużyteczne w zupełnych ciemnościach. Warunkiem koniecznym poznania, czyli przywrócenia sprawno- ści oczu, jest światło — ono też zostanie utożsamione z poznaniem, ze zrozu- mieniem, zyska rangę symbolu zarazem mądrości i „porządku, ładu i miar w kosmosie” 10 . Drugim aspektem „mroczności” jest towarzysząca niepoznawalności groza i strach. Noc bowiem można utożsamić z nieszczęściem i ze śmiercią, jak czyni to Homer, używając określeń „czarna Noc” (kelain¾ nÚx, kelainÒj, -», -Òn — również „straszny”, „budzący grozę”, „ponury”, „posępny”) czy „mroczna Noc” (™rebenn¾ nÚx) jako synonimów śmierci 11 . Wedle Teogonii Hezjoda Noc jest matką zarówno snu, jak i śmierci. Zwią- zek między śmiercią i snem oraz rzeką zapomnienia Lethe ukazany jest w Hym- nie orfickim do Snu: Śnie (“Upne), władco wszystkich bogów szczęśliwych i ludzi śmiertelnych, i życia wszelkiego, ile tylko wyżywi go Ziemia obfita. [...] usuwasz troski, w bólach przerwę rozkoszą przynosisz i wszystkie smutki pociesze składasz w ofierze, i od trosk o śmierć sprowadzasz duszom uzdrowienie: spłodzonyś bowiem jako brat rodzony Zapomnienia (L»qhj) i Śmierci (Qan£tou) 12 . —————————— 10 D. K u b o k: Problem „apeiron” i „peras”. Studium filozofii Parmenidesa z Elei. Katowi- ce 2004, s. 131. Opozycja ciemność — światło jako symbol niewiedzy i mądrości, wszelkiego poznania wejdzie na stałe do filozofii i teologii europejskiej. Najbardziej znane są metafory pla- tońskie i neoplatońskie, jak np. z VI księgi Państwa Platona, w której czytamy: „[...] chociaż tam będzie wzrok w oczach i ten, który go posiada, zechce się nim posługiwać i chociaż będzie barwa na przedmiotach, to jednak, jeżeli się nie dołączy rodzaj trzeci, to mający właśnie naturalne prze- znaczenie, to wiesz, że wzrok nic nie zobaczy, a barwy zostaną niewidzialne. — Czegoż tam takiego jeszcze potrzeba? — zapytał. — Tego, co ty nazywasz światłem — odpowiedziałem. — Prawdę mówisz — powiada”. 'EnoÚshj pou ™n Ômmasin Ôyewj kaˆ ™piceiroàntoj toà œcontoj crÁsqai aÙtÍ, paroÚshj crÒaj ™n aÙto‹j, ™¦n m¾ paragšnhtai gšnoj tr…ton „d…v ™p' aÙtÕ toàto pefukÒj, osqa Óti ¼ te Ôyij oÙdn Ôyetai, t£ te crèmata œstai ¢Òrata. T…noj d¾ lšgeij, œfh, toÚtou; •O d¾ sÝ kale‹j, Ãn d' ™gè, fîj. 'AlhqÁ, œfh, lšgeij. P l a t o n: Państwo, 507 d 11—e 5. Tłum. W. W i t w i c k i. Kęty 1999, s. 213. 11 Ö mn b£len aÙcšna mšsson Sarphdèn, a„cm¾ d diamperj Ãlq' ¢legein»: tÕn d kat' Ñfqalmîn ™rebenn¾ nÝx ™k£luye. H o m e r: Iliada..., V, 657—659, s. 114. 12 “Upne, ¥nax mak£rwn p£ntwn qnhtîn t' ¢nqrèpwn kaˆ p£ntwn zèiwn, ÐpÒsa tršfei eÙre‹a cqèn [...] lusimšrimne, kÒpwn ¹de‹an œcwn ¢n£pausin kaˆ p£shj lÚphj ƒerÕn paramÚqion œrdwn: kaˆ qan£tou melšthn ™p£geij yuc¦j diasèzwn: aÙtokas…gnhtoj g¦r œfuj L»qhj Qan£tou te. Hymn orficki do Snu, “Upnou, qum…ama met¦ m»kwnoj. In: Orphei hymni..., LXXXV, 1—2, 5—8. Kosmogonie i teogonie orfickie 49 Noc, Sen, Śmierć, Zapomnienie — wszystkie te personifikacje łączy nie- określoność, tajemniczość, mroczność. Niepoznawalność zaś jest główną przy- czyną grozy i strachu. Ratunkiem okazuje się w tej sytuacji światło — ono roz- proszyć ma mroki Nocy, znieść grozę otaczającej człowieka rzeczywistości, nieokreślonemu i niepoznawalnemu nadać granice oraz umożliwić ludzkie po- znanie. Jak jednak doszło do zrodzenia się światła? Wedle Hezjoda światło zro- dziła ciemność, stwierdza bowiem: [...] z Nocy z kolei Eter jako też Dzień się zrodziły, których zrodziła brzemienna, z Erebem w miłości złączona 13 . Znaczenie tego fragmentu byłoby niezwykle istotne. Noc-ciemność jest pierwotna względem dnia-światła. W konsekwencji więc to, co nieokreślone, jest pierwotne wobec granicy, więcej nawet: z tego, co nieokreślone, „rodzi” się to, co stanowi granicę. Jak natomiast przedstawia się relacja ciemności i światła w koncepcjach orfickich? Niezwykle skomplikowaną kwestią jest ustalenie powstania dnia-światła w kosmogoniach orfickich. Nasuwająca się jako najbardziej oczywista wersja powinna się opierać na założeniu, że skoro Noc jest „źródłem życia wszechrze- czy”, że z niej zrodzili się wszyscy bogowie, to i dzień-światło ma swe źródło w Nocy (boską personifikacją byłby zapewne Helios, czy też Apollon-Helios). Można jednak wskazać inne dopuszczalne interpretacje. W zbliżonym do kosmo- gonii orfickich opisie początków wszechrzeczy, zamieszczonym w Ptakach Ary- stofanesa, pojawia się światło, rzec można, „znikąd”. Pisze bowiem Arystofanes: Na początku byli Chaos i Noc, czarny Ereb i szeroki Tartar, ale nie istnieli ani Ge (Ziemia), ani Aer (Powietrze), ani Uranos (Niebo). W Erebu bezgranicznym łonie Czarnoskrzydła Noc tworzy na samym początku niezapłodnione jajo, z którego po dopełnieniu się pór rodzi się Eros pożądliwy, lśniące na plecach skrzydła złote, podobny wichurze wirującej. Ten zaś, zmieszawszy się z Chaosem skrzydlatym, mrocznym w Tartarze szerokim, wysiedział ród nasz i pierwszy przywiódł do światła (e„j fîj) 14 . —————————— 13 NuktÕj d' aât' A„q»r te kaˆ `Hmšrh ™xegšnonto, oÞj tške kusamšnh 'Eršbei filÒthti mige‹sa. H e z j o d: Theogonia..., 124—125, s. 36. 14 C£oj Ãn kaˆ NÝx ”ErebÒj te mšlan prîton kaˆ T£rtaroj eÙrÚj: gÁ d' oÙd' ¢¾r oÙd' oÙranÕj Ãn: 'Eršbouj d' ™n ¢pe…rosi kÒlpoij t…ktei prètiston Øphnšmion NÝx ¹ melanÒpteroj òÒn, ™x oá peritellomšnaij éraij œblasten ”Erwj Ð poqeinÒj, st…lbwn nîton pterÚgoin crusa‹n, e„këj ¢nemèkesi d…naij. Oátoj d C£ei pterÒenti migeˆj nÚcioj kat¦ T£rtaron eÙrÝn ™neÒtteusen gšnoj ¹mšteron, kaˆ prîton ¢n»gagen e„j fîj. 4 Jedność... Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|