Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Tabiat tabiiy kuchlarining jism oniy tarbiya manbayi
sifatida qo‘llanishi
Inson o ‘zini o ‘rab turgan muhit bilan muntazam ravishda 
o ‘zaro aloqada: unga t a ’sir etadi, unga moslashadi.
Quyosh nurining doim o o ‘zgarishi, havo va suv harorati, 
namlik, havoning harakati va ionizatsiyasi, atmosl'cra bosimi 
o rg a n iz m d a m a ’lum b io m e x a n ik o 'zg a rish la r llziologik va 
psixologik reaksiyalarga olib keladi, bular insoiining salomatlik 
holatining o ‘zgarishiga, ish qobiliyati va jismoniy mashqlar 
s am ara d o rlig inin g o ‘zgarishiga olib keladi. Sluinday ekan, 
o ‘q uvchilar jism o n iy m ashqlar bajarganlarida, tashqi om il- 
larning t a ’sirini hisobga olishlari zarur.
Jismoniy tarbiya tabiatning tabiiy kuchlaridan foydalanish 
orqali ikki y o ‘nalish bilan amalga oshiriladi:
1. 
Tabiatning tabiiy kuchlari, jism oniy mashqlar u ch u n
bir-biridan ajralmaydigan omil sifatida qulay sharoit yaratadi.
47

---

Ular odam organizmiga harakat t a ’siri samaradorligini kuchay- 
tiradi.
2. 
Tabiatning tabiiy kuchlari, quyosh, havo va suv van- 
nasidan organizmni sog‘lomlashtirish va chiniqtirishni mustaqil 
manbayi sifatida foydalaniladi. M e h n a t va o ‘quv faoliyati 
rejimiga kiritilgan bu tadbirlar faol d am olish va tiklanish 
samarasini beradi. Bu, a w a lo , chiniqtirish samarasini, shu 
bilan birga, ish qobiliyatini oshiradi h am d a yuklamaning ortib 
ketishiga organizm qarshiligini oshiradi, t o ‘rtinchidan, iroda 
sifatlarini yuqori darajaga yuksaltiradi.
Gigiyenik om illam ing jismoniy tarbiya manbayi
sifatida qoilan ish i
Jism o niy tarbiya tizim in in g so g ‘lom lashtirishga y o 'n a l-
tirilganlik prinsipini amalga oshirish faqat jismoniy mashqlar 
inson hayot faoliyatining organik qismi b o ‘lgandagina amalga 
oshiriladi. Boshqa to m o n d a n , jism oniy mashqlarning s am a­
radorligi zaruriy gigiyenik m e ’yorlarni saqlagandagina ortadi. 
Pedagogik ja ra y o n q a n d a y yaxshi tashkil etilishidan q a t ’i 
nazar, u h ech q a c h o n xohlagan sam arad o rlik ni berm aydi, 
masalan, uyqu rejimi h am d a m ash g 'u lotlar antisanitar sha- 
roitda tashkil etilgan b o ‘lsa. Shuning u ch u n jismoniy tarbiya 
bo'yicha maktab dasturida o ‘quvchilarning gigiyenik bilim da- 
rajasini aniqlovchi nazariy g ‘oyalar mavjud.
Gigiyenik omillar, shartli ravishda ikki guruhga b o ‘lingan 
har xil guruh manbalariga ega.
1. Jismoniy tarbiya jarayonidan tashqari: shaxsiy va jamiyat 
m e h n at gigiyenasi, o ‘qish, maishiy, dam olish, ovqatlanish, 
jismoniy mashqlar mashg‘ulotini t o ‘liq t a ’minlashdan boshqa 
o d a m n in g h ayo tiy faoliyatini t a ’m in lo v ch i m a n b a la r h a m
mavjud.
2. Jismoniy tarbiya jarayoniga kiritilgan gigiyenik m e ’yorlar 
asosida jismoniy yuk va (pauza) dam rejimi, masofada rhaxsus 
ovqatlanish, tashqi sharoitni tashkil etish (havoning tozaligi, 
yetarli yorug‘lik va boshqalar).
48

---