Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Harakat faoliyatlariga o ‘rgatishning xususiyatlari
50

---

T a ’lim vazifasini amalga oshirish tarbiyaviy va/.ifalar bilan 
uzviy bogMangandir. 0 ‘rgatishning tarbiyaviy xaraktcri tuslum- 
chasi, jismoniy tarbiyaning asosiy qonuniyatlaridan biri sifatida 
qo'llaniladi.
H ar q anday tasodifiy tashkil etilgan jism oniy m ashqlar 
jarayoni pedagogik qimmatga ega b o ‘lmaydi. Ularning tarbiyaviy 
ta ’siri pedagogik jarayonning sifatiga t o ‘lig‘icha bog‘liq. P. F. 
Lesgaft maxsus m ash q larn in g o d a m psixikasiga, u n ing bir 
butun shaxsiga kuchli t a ’sir etuvchi m anba ekanligini eslatgan.
Jismoniy tarbiya o ‘qituvchisi, u m u m ta ’lim maktablarining 
boshqa fan o ‘qituvchilari singari, o ‘sib kelayotgan yosh avlod 
tarbiyasini d o im o y o d d a tu tish i zarur. A m m o o ‘quv fani 
xususiyati, u m u m iy ta rb iy a v a zifalarin in g m e to d ik a s i hal 
etilishini talab etibgina qolm asdan , jism oniy tarbiyaga eng 
m o n an d b o ‘lgan ayrim tarbiyaviy vazifalarni oldinga suradi:
— j i s m o n i y m a s h q l a r m a s h g ‘u l o t l a r i d a m u n t a z a m l i k
o d atin i ta rb iy alash lozim . Bu o d a t za m o n a v iy o d a m n in g
harakat faolligi yetishmasligi m uam m osini hal etishiga m a ’lum 
ravishda yordam beradi, kundalik mustaqil mashqlar u c h u n
imkoniyat topishga o ‘rgatadi;
— jismoniy og‘irlikni yenga bilishni, botirlikni tarbiyalaydi;
— gigiyenik m alaka va odatlarni tarbiyalaydi. Jism oniy 
mashqlarning samaradorligi gigiyenik omillardan t o ‘g ‘ri foy- 
dalanishga bog‘liq;
— o ‘quvchilar orasida o 'zaro munosabatni tarbiyalaydi;
— harakat faoliyatlarida mustaqillikni tarbiyalaydi;
— u m u m iy va alo h id a tarbiyaviy vazifalarni am alga oshi- 
radi.
Harakat faoliyatlariga o'rgatishdn sog'lomlashtirish vazifa­
sini hal etishlik jism oniy tarbiyaning ham m a majmuiy m a n ­
balari bilan am alga oshiriladi. O 'rgatish p redm etining o ‘zi 
o ‘quvchining jism o n iy va ruhiy tom onlariga intensiv t a ’sir 
etadi.
Jismoniy mashqlarga o ‘rgatish tibbiy ko'rik natijalarining 
ko‘rsatkichlari asosida differensiyalanadi, slnilar asosida o ‘quv- 
chilar u c h guruhga b o ‘linadi: asosiy, tayyorlov va maxsus 
tayyorlov.
0 ‘quvchilarga beriladigan o'quv matcrialining mazm uni va 
yuki ularning yoshiga, jinsiga va jismoniy tayyorgarligiga qarab 
q a t’iy ravishda differensiallanishi kerak. Bu talabning buzilishi 
o ‘quv materialini o ‘zlashtirniaslikka emas, o ‘quvchilar salo- 
matligining yomonlashuviga ham olib keladi.
51

---

Sanah o ‘tiIgan harakat faoliyatlariga o ‘rgatishning xusu- 
siyatlari o'qituvchilardan faqat psixologik-pedagogik bilimlarni 
bilishini em as, a n a to m ik -fiz io lo g ik va tibbiy tayyorgarligi 
sohasida ham yuqori darajada b o ‘lishi talab etiladi.