Jismoniy tarbiya nazariyasi va

4 — T. Usmonxo'jayev va boshq.
49

---

Harakat faoliyatlariga o ‘rgatish jarayonida, faqat t a ’lim va 
tarbiya vazifalarigina emas, sog‘lomlashtirish ham birga qo'shib 
olib boriladi. Birorta u m u m ta ’lim predmetlarida sog‘lomlash- 
tirish vazifasi bunchalik ochib berilgan emas.
Harakat faoliyatlariga o ‘rgatishda t a ’lim vazifasi ham o ‘z 
xususiyatlariga ega.
0 ‘quv m aterialini o ‘zlashtirib olish ja ra y o n inin g asosiy 
k o m p o n e n ti (tarkibiy qismi) o ‘q u v c h ila rn in g faol h arak a t 
faoliyatlaridan iborat. Ularning o ‘quv -m eh n at faoliyati, poten- 
sial jismoniy kuchlarni sarflashni talab etadi. Shunday ekan, 
o ‘qu vch ilar o ‘quv faoliyatlarining b a ’zi b ir q o nu n iy atlarin i 
tushunish u ch u n , ularning um um iy ish qobiliyatini hisobga 
olish zarur.
Ishchanlik qobiliyati bir necha omillarga bog‘liq: merosiy, 
hayot jarayonida o ‘zlashtirib olingan va aniq sharoitda faoliyatni 
b o s h q a ris h usuli. Bu o m illa r q a n c h a riv o jlan g an b o 'ls a , 
odam ning ish qobiliyati shuncha ortadi. Oddiy sharoitda odam 
o ‘zining t o ‘liq ish qobiliyatidan foydalanmaydi, bir qismini 
ehtiyotdan (zaxirada) ushiab turadi, zarur b o ‘lgandagina uni 
ishlatadi.
H arakat faoliyatlariga o ‘rgatishning boshqa xususiyatlari 
harakat malakalarining sistemasini vujudga keltirishdan iborat. 
F aq at harakat faoliyatlari tizim igina o ‘quvchining jism o n iy
tayyorgarligini aniqlaydi. A m m o k o ‘pgina sistema variantlari 
mavjud. U lar jism oniy tarbiyaning qaysi maqsadga y o ‘nal- 
tirilganligi va uning aniq vazifasiga bog‘liq holda tanlanadi.
U c h in c h i xu su siy ati — h a r a k a t s ifa tla r m a jm u y in in g
rivojlanishi bilan bog‘liqligi, ikki y o ‘nalish orqali amalga oshi- 
riladi: 1) harakat malakasining shakllanishi harakat sifatlari- 
ning bir vaqtda rivojlanishi bilan uzluksiz bog‘liq; 2) harakat 
sifatlar malakasining o ‘ziga xos rivojlanishi boshqa sifatlarning 
rivojlanishi bilan bir vaqtning o ‘zida samaradorlik bilan amalga 
oshadi. Masalan, qisqa masofaga yugurishga o ‘rgatishda tezlik 
rivojlantiriladi, lekin tezlikning o ‘zi kuch va chidamlilikning 
samarali rivojlanishi orqali sodir b o ‘ladi.
Harakat faoliyatlariga o ‘rgatishning natijasi jismoniy m a ’rifiy 
va jism oniy rivojlanishda erishilgan natija darajasiga qarab 
aniqlanadi. Pedagogik jarayonni to ‘g ‘ri tashkil’etish orqali bilim­
lar sistemasini va harakat faoliyatlarini o*zla|htirish, jismoniy 
rivojlanish ko‘rsatkichlarining, albatta, ortishij kuzatiladi.