Harakatning b o ‘g ‘inlar harakatchanligiga bog‘liqligi Harakat faoliyatlarni o ‘zlashtirib olishlik, faqat malakani
takomillashtirish bilan bog‘liq b o ‘libgina qolmasdan, jismoniy
mashqlarni bajarish u ch u n zarur b o ‘lgan kuch, tezlik, c h i
damlilik, epchillik va b o ‘g ‘inlar harakatchanligiga ham bog‘liqdir.
0 ‘qituvchi to m o n id an tegishli qonuniyatlarni bilish jismoniy
mashqlar texnikasi ustida t o ‘g ‘ri ishlash imkonini, yosh che-
garalarini aniqlash, sifat sam aradorligini oshirish im konini
beradi.
Umumiy tavsif J is m o n iy h a r a k a t sifatlari d e g a n d a , h a r a k a t fao liy atn in g
sifat xususiyatlari: kuch, tezlik, chidamlilik, epchillik va b o ‘g ‘inlar
harakatchanligi tushuniladi.
Ikkala term in „harakat" va „jismoniy sifatlari11 jismoniy
tarbiya haqidagi fanda bir huquqqa ega. Chunki har xil omil-
larda diqqatni uyg‘unlashtiradi. Harakatni boshqarish markaziy
nerv regulatori jarayoni nuqtayi nazaridan „harakat sifatlari11
te rm in i q o ‘llaniladi. Agar h a ra k a tn in g b io m cx an ik xarak-
teristikasi ajratilmoqchi bo'linsa, „jismoniy sifatlar11 termini
q o ‘llaniladi. Nihoyat, harakat faoliyatining sifat xususiyatlari
k o ‘rib chiqilsa, fiziologik va psixologik nuqtayi n azardan,
uchinchi term in — „psixom otor sifat" qo'llaniladi.
H a r a k a t s if a tla r n i m u s ta q il g u r u h la r g a bo* I ish q ab u l
qilingan: tezlik sifati, kuch sifati, chidamlilik sifati va boshqalar.
Lekin qator sifatlarda psixofiziologik mcxanizm, o'xshashliklar
m av ju d. U m u m i y k o m p o n e n t va m e x a n i/.m n in g h a r xil
sifatlarini qidirishlik u larn in g diffcrcnsiatsiyasiga, tarkibini
aniqlashga olib keladi. Avval oddiy hisoblangan b a’zi sifatlar
hozir bir-biriga bog‘liq b o llmagan eng oddiylarga b o ‘linadi.
Hozirgi vaqtda faqat qonuniy tasnifni beribgina qolmasdan,
aniq har xil sifat mexanizmining vujudga kelishini ham aniqlab
b o lm a y d i. Harakat sifatlari tuzuvchi kom ponentlar o ‘rtasida
59
u m u m iy va maxsus komponentlarni ajratish zarur. Umumiysi
bir qancha harakat sifatlarga tegishli (masalan, iroda sifatli,
chidamlilik). Maxsus kom ponent biror-bir sifatning o ‘ziga xos
shartli hisoblanadi.
Harakat sifatlarini
