Jismoniy tarbiya nazariyasi va

tezk o rlik kuch
qobiliyati (d in am ik
k u c h ), te z h a r a k a tla r d a k o 'r in a d ig a n
sh axsiy kuch q o b i­
liyatlariga
ajratiladi. Bu portlash kuchi, ya’ni oz vaqt ichida 
eng k o ‘p kuch ko‘rsatish qobiliyatidir. Sakrashda, masalan, u 
sakrovchanlikda k o ‘rinadi.
Odam kuchining ko'rinishida asosiy omil — muskul k uch­
lanishi, shuningdek, tana massasi (og'irligi) ham m a ’lum rolni 
o ‘ynaydi. S h u n in g u c h u n yana absolut va nisbiy kuchga 
ajratiladi. Birinchisi deyilganda, o d a m n i qaysi bir harakat 
orqali tana og‘irligini hisobga olmasdan ishlatilayotgan kuchi 
tushuniladi, ikkinchisi deyilganda, odam tana og'irligining 1kg 
ga t o ‘g ‘ri keladigan kuch balandligi tushuniladi.
Kuchni o ‘lchash. 
A b solu t 
kuch, 
o d am ch eg a ra la n g a n
og‘irlikni ko'tara olishining dinam om ctrik ko'rsatkichi orqali 
xarakterlanadi. Nisbiy kuch absolut kuchning shaxsiy kuchga 
munosabati bilan o ‘lchanadi. Bir xil mashqlangan, am m o har 
xil og‘irlikdagi odam larda absolut kuch og'irlikni k o ‘payishi 
bilan ortib b o ra d i, nisbiy kuch pasayib boradi. Bu ta n a
o ‘lc h o v in in g o rtish i b ila n , m u sk u l kuchiga n isb atan u n i 
og'irligi katta ulushda ortib boradi.
61

---

Qator sport turlarida (masalan, uloqtirishda) muvaffaqiyat 
katta absolut kuch bilan t a ’minlanadi. Kuchning ko'rinishi 
h a r a k a tn in g b io m e x a n ik sh a ro itig a , yelka b o ‘g ‘in la rin in g
uzunligi va muskulni fiziologik ko‘ndalangligiga to ‘g‘ridan to ‘g‘ri 
bog'liq.
Kuchni rivojlantirish uslubiyati manbayi. 
K uchni rivoj­
lantirish uchun qarshiligi orttirilgan mashqlardan foydalaniladi. 
Ular ikki guruhga b o ‘Iinadi:
1. Tashqi qarshiliklar bilan mashqlar. Qarshilik sifatida 
og'irlik (toshlar, shtangalar), sherikning qarshi t a ’sir etishi, 
o ‘z - o ‘ziga qarshilik k o ‘rsatish, b oshqa asb o b-u sk u n alarn in g
qarshiligi (prujinali espanderlar, rezina), tashqi m u h itn in g
ta ’siri (qumda, qalin qorda yugurish va boshqalar).
2. S h ax siy t a n a o g ‘irligini y e n g ib o ‘tish m a s h q la ri. 
(Masalan, tayanib yotgan holda q o ‘lni bukib-yoyishlar.)
H ar bir kuch mashqlari o ‘zining yutuq va kamchiliklariga 
ega. O g ‘irlik bilan bajariladigan m a sh q lar sh u n in g u c h u n
o ‘n g ‘ayki, u la rn in g y o rd a m id a y o ‘g ‘on va m ay d a m uskul 
guruhlariga t a ’sir etish m um kin, ular yengil m e ’yorlanadi.
Kuchni rivojlantirishning tipik manbalari: 6—9 yoshda — 
predmeti um um iy rivojlantirish mashqlari, gimnastik devorga 
suyantirib q o ‘yilgan o'rindiq b o ‘yicha tirmashish. Gim nastik 
devorga tayanib-ushlab sakrashlar, uloqtirishlar: 10—11 yoshda 
k a tta o g ‘irligi b o ‘lm ag an u m u m iy rivojlantirish m ash q lari 
( t o ‘l d i r m a t o ‘p la r, g i m n a s tik t a y o q c h a l a r ) , u c h u s u ld a
bajariladi: o ‘g ‘il bolalar vertikal arqonga chiqishadi, yengil 
to ‘ldirma to'plarni uzoqqa uloqtirishadi va boshqalar; 14— 15 
yoshda to ‘ldirma t o ‘plar bilan, yengilroq gantellar bilan, kuch 
o ‘yinlari, „arq o n o ‘y in la ri“ , to rtilish m ashqlari bajariladi. 
Yoshlarda butun tashqi o g ‘irlik oxirgi chegaragacha (taxminan 
yuqori m iq d o rd an va — 70%) b o ‘lishi, b u n d a n tashqari, 
mashqni rad qilgunga qadar bajarish tavsiya etilmaydi.
13— 14 y o s h la r d a q iz la r u c h u n k u c h yuki b o la la rg a
nisbatan tana og‘irligini yengib o ‘tish mashqlari, tashqi og'ir- 
liklarni yengib o4ish sifati, und an t o ‘liq foydalanish ustunligi 
bilan ifodalanadi.