Jismoniy tarbiya nazariyasi va

M a sh g ‘ulotga qat’iy qiziqishni shakllantirish
0 ‘qituvchi o'quvchilarda mashg‘ulotlarning um um iy m aq­
sadi va aniq vazifalariga qiziqish uyg‘otishi, ongli muomalasini 
shakllantirishi zarur. Buning u c h u n aniq vazifalarni q o ‘yish 
prinsipi b o ‘yicha: biror ish-harakatga, mashqqa o ‘rganmasang, 
belgilangan maqsadga erisha olmaysan.
0 ‘q u v c h ila r n im a n i o ‘rg a n is h ig in a em as, uni q a n d a y
bajarish kerakligini bilishlari shart. Bu, ayniqsa, tayyorlov va

---

y o r d a m c h i m a s h q la r n in g berilish iga taalluqli. C h u n k i bu 
jaray o n d a o ‘quvchilarning qiziqishi past b o ‘ladi. Q o ‘yilgan 
vazifalar o ‘q u v ch ilarn in g qaysidir talablariga javob berishi 
kerak. 0 ‘rganiladigan mashqlarni so'zlab berishda, o ‘qituvchi 
uning sportdagi ahamiyatini, yutuqlarini, mashqlarini o ‘zlash- 
tirib olishi, yaqin vazifalarni, sluig'ullanuvchilarning kelgu- 
sidagi maqsadlarini aniq ochib bcrm og‘i lozim.
O ‘qituvohi o ‘quvchilar faolligini oshira borib, ularning har 
biridan „Sen shu mashqni bajarishda o ‘z oldingga qanday vazifa 
q o ‘yasan?“ — deb so'raydi. Bunday vazifalarni q o ‘yish har 
bir sinf o ‘quvchisini maqsadni anglashga, faollikka, vazifani 
to ‘g ‘ri tushunishga olib keladi.
Yangi m a sh q larn i o ‘zlashtirib olishdan oldin o ‘quvchi- 
larning tayyorgarligini tekshirish maqsadga muvofiq. Bunday 
tekshirish har bir o ‘quvchi u ch u n vazifani aniqlab olishiga, 
ularning faolligiga q o ‘shim cha turtki beradi.
0 ‘quvchilar o ‘z faoliyatlarini tahlil qilishi
Onglilik va faollik tamoyillarining ikkinchi yo ‘nalishi —har 
bir o ‘quvchining o ‘z faoliyatini ongli nazorat qilishidan iborat.
0 ‘quv dasturida belgilangan mashqlarni o ‘zlashtirib olish 
jarayonida o ‘quvchi malakani shakllantirishga urinadi.
Ilg‘o r o ‘quvchilarning tajribasi shuni k o ‘rsatadiki, hozirgi 
davrda darsda o ‘quvchilarning o ‘z xatti-harakatlarini ongli tahlil 
qilishi u ch u n quyidagi samarali usullardan foydalanadi:
1. Oddiy mashqlarni ko‘rsatishni boshlang‘ich sinflardan 
boshlash zarur.
2. Yangi harakat faoliyatlarni o ‘rgatishda, ularning tempi 
va r itm ( m a r o m ) i , h a r a k a t n i t o ‘g ‘ri sczish q o b iliy a tin i 
oshirishda maxsus trenajor va ovozlardan foydalanish zarur.
3. Id e o m o to r m ashq usulidan o'rgan ilay o tg an harakat- 
faoliyatlarni o ‘zaro tahlil qilish va baholashdan foydalanish 
zarur.
4. 0 ‘qituvchining topshirig‘i bo'yicha mashqlarni mustaqil 
tanlash, m ash q larn ing bajarilish sifatlarini o ‘zaro baholash, 
xatolarni k o ‘pchilik b o ‘lib aniqlash, ularni bajarish texnikasini 
m uhokam a qilish.
5. Olingan vazifaning yaxshi sifatli bajarilganligi haqida tez 
obyektiv axborotni q o ‘Ilash o'quvchilarni q o ‘shimcha urinishga 
majbur etadi, shaxsiy harakat faoliyatini tahlil qilish u ch u n
71

---

mashqlar oladi, mashqni o ‘zlashtirib olganligi haqida 
m u ho - 
kama qilish imkonini beradi.
6. O'quvchilar o ‘z faoliyatlarini anglashi va nazorat qilish- 
lari uchun maxsus harakat tayyorgarligi zarur. Y a’ni, masalan, 
burilish va aylanishlar bilan bog‘liq b o ‘lgan mashqlarni o ‘rgana 
boshlashdan oldin, vestibular apparati maxsus mashqlar vosi- 
tasida sozlanadi. Bu usul uchuvchi va kosmonavtlarni tayyor- 
lashda keng qo'llaniladi.
7. 0 ‘quvchilarning o ‘zlarini mufassal kuchlari va tezlik 
ko‘rinishlarini boshqarishga o ‘rgatish eng zarurdir. 0 ‘qituvchi 
shug‘ullanuvchilarga, faqat maksimal imkoniyatlarini namoyon 
qilishga topshiriq beribgina qolmasdan, ularni mashq bajara 
bilishga: yugurish, uloqtirish, yarim kuch tezlik bilan yoki 
m a ’lum qadam sonida m a ’lum vaqtda masofani bosib o ‘tishni 
o ‘rgatishi zarur.
8. J ism o n iy m a sh q lar m a z m u n in i tu s h u n ish i, u larn in g
bajarilish sifati va z o ‘r berishlikni qoMlash ustidan nazorat 
o ‘rnatish, musiqa orqali bajarish o ‘z faoliyatini tahlil qilishda 
yordam beradi.
Musiqa orqali mashq qilishning pedagogik t a ’siri, ohangni 
darsga q o ‘yilgan vazifa va m a zm u n xususiyatlariga, o ‘rgani- 
ladigan harakatlarning xarakteriga qarab tanlash kerak.
Musiqaning psixofiziologik t a ’sir etishi harakat aktivligini 
o ‘zlashtirishdan, t a ’sir etish va sezgi a ’zolari funksiyasining 
m a ’lum vegetativ darajasini o ‘rgatish, m odda almashinuvi, qon 
aylanish, nafas olishdan iborat.