Jismoniy tarbiya nazariyasi va

T o ‘g ‘ri ko‘rgazmalilik
T o ‘g ‘ri k o ‘rgazmalilik o ‘qituvchi tom onidan tayyorlangan va 
ta y y o rla n m a g a n o ‘q u v ch ilarg a o 'rg a tila d ig a n m a sh q larn in g
tasviriy obrazini ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi.
0 ‘qituvchi to m o n id a n mashqlarni ko'rsatib berish ularni 
tez-tez va alohida k o ‘rib chiqishni talab eladi. Ularga quyidagi 
talablar q o ‘yiladi:
1. 
M a s h q la r n in g
h a m m a sin i
yoki 
uning
b ir q ism in i 
ko'rsatish kerak. H ar qanday holatda, o'quvchi yodiga nima 
tushirilishi zarur b o ‘lsa, ko'rsatmalilik o'shaning aniq obrazi 
b o ‘lishi kerak. Bu yerda bajarishning haddan tashqari yaxshi
73

---

varianti to ‘g‘ri kelmaydi. Masalan, balandlikka sakrashni har 
qanday usuli bilan sakrash natijasi, m a ’lum sinf u ch u n sinov 
balandligi tavsiya qilinadi.
2. M urakkab m ashqlarni yaxshi idrok qilishga yo rd am
bcruvchi taqlidiy k o ‘rsatmalilikdan keng foydalanish zarur.
3. H ar bir obrazning foydali zonasi bor. Ba’zi bir m ash q ­
larni old t o m o n d a n , b o s h q alarin i te p a d a n kuzatilsa, eng 
yaxshi ta s a w u r hosil qilish u ch u n , uzunlikka sakrash yoki 
to 'p n i uloqtirishni, depsinish yoki uloqtirish joyidan 10— 15 
m e tr d a n k uzatilsa, b u tu n h a r a k a t ja r a y o n in in g y u tu q va 
kam chiligi tez k o ‘zga ta sh la n a d i. Bu h a m m a m a sh q la rn i 
boshidan oxirigacha k o ‘z oldida ushlab turish imkonini beradi.
4. M ash q n ing k o ‘rsatilishi, sharhlanishi, savollar bilan 
kuzatilishi idrok qobiliyatini faollashtirishi zarur.
Bu talablar o ‘quvchilar u chun tayyorlab q o ‘yilgan maxsus 
o'rganiladigan mashqlarning ko‘rsatilishiga taalluqli. Bu yerda 
o ‘q itu v ch i m a s h q la r n i k o ‘rsatib s h a rh la s h im k o n ig a ega, 
aminmizki, bu katta foyda beradi.
5. Xatolarni sharhlashga ataylab murojaat qilish mumkin. 
A m m o bu faqat o'qituvchi bolalar xatosining aniq nusxasini 
ko‘rsatib berishga ishonch hosil qilgandagina q o ‘llaniladi. Agar 
ishonch y o ‘q b o ‘lsa, bunday usulni q o ‘llash tavsiya etilmaydi, 
chunki bolalarda o ‘z harakatlariga ishonch y o ‘qoladi.
K o ‘r s a tm a lilik n in g y a n a b ir m o h iy a ti: o ‘rg a n ila d ig a n
mashqlar tasviri boshqa formalar yordam ida beriladi (pino- 
grammalar, chizmalar, jadvallar, diagrammalar) yoki boshqa 
usul tanlanadi. Nurli yoki ovozli signallar orqali m a ’lum temp, 
ritm (marom ) va harakat tezligini o ‘zgartirib olish mumkin. 
T o ‘g ‘ri k o ‘rsatm alilikka kinofilm lar va m o d ellar nam oyish 
qilish eng yaqin.
H am m a sanab o ‘tilgan ko‘rsatmalar o ‘rgatishning bosh- 
lang‘ich bosqichida ham, keyingi bosqichlarida ham q o ‘llaniladi.
0 ‘qituvchi k o ‘rsatma usullaridan majmuiy foydalanishga 
intilmog'i zarur.