Jismoniy tarbiya nazariyasi va

Qulaylik va individuallik tamoyili
Yosh va jinsiy farqlanish bolalarga xos. Bundan tashqari, 
bir xil yoshdagi va jinsdagi bolalar, h ar xil qobiliyatga ega, 
shuning uchun 
0
‘rgatish va tarbiya jarayonida shu tomonlarini.
74

---

albatta, hisobga olish zarur. Bunda qulaylik va individuallik 
lamoyiliga amal qilinadi. Bu yerda so'z, o ‘qituvchining har bir 
bola yuragiga y o ‘l to p a olishi, vaqtincha qiyinchiliklarni anglay 
olishi va uni tuzatishga y o ‘l topa olishi, ularning qobiliyati va 
qiziquvchanligini rivojlantirishda hamkorlik qilishi ustida boradi.
O'rgatish va tarbiyani shunday tashkil qilish kerakki, ular 
liar doim rivojlanishda b o ‘lm og‘i zarur. Buning uch u n bolaning 
harakat tajribasi, jism oniy va psixik rivojlanganligi hisobga 
olinadi.
O'qituvchi darsda faqat alohida yaxshi tayyorgarligi b o r 
yoki faqat qoloq o'quvchilar bilan ishlamaydi, albatta. U h a m ­
ma bilan ishonchli m uom alada va bir-birini to'liq tushungan 
holda ishlamog'i zarur.
Buning u c h u n o'quvchilarning qaysi xususiyatlarini hisob­
ga olmoq kerak? Bularga muvofiq nimalarga amal qilmoq kerak?
1. H am m ad an oldin bolaning o ‘qishga va uning natijasiga 
bo'lgan munosabatini farqlash. 0 ‘qishga va uning natijasiga 
salbiy m unosabatda b o ‘lgan 
0
‘quvchilar pedagogning m u ntazam
diqqat markazida b o ‘lmog‘i kerak. Ularga ta ’sir etishning xilma- 
xil usullaridan foydalanish kerak.
2. 0 ‘quv m a te r ia lin i o ‘z la s h tir is h va m u s ta h k a m l a s h
uchun, mashqlarga bo'lgan ehtiyojda katta farq mavjud. H ar bir 
o ‘quvchida zaruriy mashqlarning soni va hajmi har xil: alohida 
shug‘ullanuvchilarning o'rgatish tempi har xil. Alohida harakat 
faoliyatining texnikasini o ‘zlashtirib olishda o'qu v chilarn in g
xususiyatlarini hisobga olib, yordamchi mashqlarning xarak- 
terini va hajmini o'zgartirish zarur.
Murakkab mashqlar uchun o'zining aniq maqsadiga ega 
b o ig a n , bir necha yordamchi mashqlar mavjud. Agar misol 
u chun, t o ‘pchani uloqtirishni olsak, aniq yordamchi m ashq­
lar uning alohida bosqichlariga taalluqli. Har xil o'quvchilar 
u loq tirish b o sq ich larin i tu rlich a m uvaffaqiyatlar bilan o 'z -
lashtirib oladi.Ba’zi birlari yugurib borishda qadamni almash- 
tirishni yaxshi o'zlashtirib olmaydi. llchinchilari — finalda 
z o ‘r berishni bilmaydi. Shuning uclum o'rgatish jarayonida 
har bir o ‘quvchiga, o 'sh a bosqichni o'zlashtirib olishga yordam 
beruvchi yordamchi m ashqlar beriladi.
3. O'quvchilarning jismoniy va psixik yuklamani k o ‘tara 
olish imkoniyatini farqlash ham muhimdir. Bu holat o'qituv- 
chida har bir o'quvchi uch u n o'quv vazifalarining q at’iy dif-
75

---

ferensiyasini ta 'm in la sh g a d a ’vat etadi. Kross tayyorgarligi 
mashg'ulotlarini o ‘tish uchun imkon bo'lsa, ikkita bir-biriga 
teng bo'lgan yugurish yo ‘lagi tanlanadi. Jismoniy tayyorgarligi 
past bo'lgan o'quvchilar biroz tekis va burilishlari kam bo'lgan 
y o'lakdan, tayyorgarligi yaxshi bo'lgan o'quvchilar, baland- 
pastlik, burilishlari k o 'p bo'lgan yo'laklarda har xil masofaga 
yuguradilar.
4. M a ’lumki, b a ’zi o'quvchi vazifani o'qituvchi ko'rsat- 
g a n d a n s o 'n g , b o sh q asi — o 'r t o g 'i t u s h u n ti r g a n d a n s o 'n g , 
uchinchisi — k in olavhani n am oyish q ilg an dan s o 'n g yaxshi 
tu s h u n a d i. Bu o 'r g a tis h u s u lla rid a n m a jm u iy fo yd alan ish 
zarur.
5. O 'q u v c h ila r n in g b o s h la n g 'ic h n atijalarig a n is b a ta n
o 's is h in i b a h o la y d ig a n o 'q it u v c h ila r n in g tajrib asin i ijobiy 
hisoblash zarur.
6. Differensiyali y o ndashish, tegishli vosita, narsalarni 
talab etadi.Bu yerda so'z faqat sport anjomlarining og'irligi va 
balandligida emas, balki individuallikni tashkil etish va amalga 
oshirish ustida boradi. Buni quyidagi misollar bilan ko'rsatish 
mumkin. Balandlikka sakrashni o'rgatishda, bir vaqtni o'zida 
har xil balandlikda bo'lgan 5—6 sektordan foydalaniladi. Har 
bir o 'q uv ch i o 'zi u c h u n optim al balandlikni tanlab oladi. 
Ikkinchi misol: b a ’zida o'qituvchi tez-tez basketbol halqasiga, 
yon taxtasiga sakrab yetishni vazifa qilib topshiradi. Ba’zi bir 
o'quvchilar uchun bu vazifa mutlaqo m um kin emas. Buning 
u c h u n har xil balandlikka biron predm et — ch o'p , lentalar 
ilib qo'yilsa, bolalar o'zlarining imkoniyatlariga qarab vazifani 
bajaradilar.
Maktab o'quv dasturi va sinov normalari, „Alpomish va 
„B arc h in o y " m ajm uyining m e'y o rlari o 'q u v c h ila rn in g yosh 
xususiyatlarini va jinslarini hisobga olib tuzilgan. Lekin uni 
qanday hal etish o'qituvchiga bog'liq. U sharoit, imkoniyat va 
boshqa zaruriy tom onlarni hisobga olishi shart.